دانشنامه اسلامی
از اشارات جوزجانی در طبقات چنین برمی آید که دودمان وی از اوایل ورود به غزنه در میان درباریان و رجال بزرگ آن عصر به دیدۀ احترام نگریسته می شده و اجداد وی مناصب و مشاغل رسمی و حکومتی داشته اند. جد سوم او عبد الخالق جوزجانی در عهد سلطان ابراهیم یکی از شاهان آن سبکتگین به غزنه آمد و در پی خوابی که دیده بود با دختر پادشاه ازدواج کرد. از اینکه مؤلف نام این نیای خود را با تعبیر امام یاد کرده است می توان گفت وی شخص عالم و با تقوایی بوده است. پدر بزرگ مؤلف که هم نام اوست در زمان مستضیئی (خلیفه عباسی) به حج رفت و در بغداد مورد استقبال وی قرار گرفت.
پدرش سراج الدین محمد جوزجانی از رجال درباره فیروز کوه و غور بود. وی در سال 582 ه.قاضی لشکر هند بود و سلطان بهاء الدین سام همۀ مناصب شرعی این شهر را به وی واگذار کرده بود.
سراج الدّین در علم و بلاغت و امور مملکت داری شهرت داشت و در زمان وی شهر بامیان مجمع حضور علما و دانشمندان به شمار می آمد. مؤلف پدر خود را اعجوبة الزمان خوانده است.
دربارۀ تاریخ تولد جوزجانی خبر قطعی نداریم ولی از اشارات مؤلف می توان سال ولادتش را تخمین زد چون گفته است: «من در سن هجده سالگی بودم در مشهور سنۀ سبع و ستمأة بر سرای سلطان در حضرت فیروز کوه. » بنا بر این مطلب تولدش در سال 589 ه. ق. خواهد بود. دیگران هم این تاریخ را سال ولادت وی دانسته اند. در عین حال اشارات دیگری که در کتاب آمده است حتمی بودن این تاریخ را با تردید روبرو می کند ولی می توان حدود آن را همین سال 589 دانست.
محل تولد جوزجانی را سمرقند یا لاهور گفته اند ولی این مطلب درست به نظر نمی رسد چه اینکه پدر وی در سال هایی که ولادت او را در آن تخمین می زنیم در غزنه و فیروزکوه بوده است و از کلمات خود مؤلف هم برمی آید که کودکی اش را همراه مادرش در فیروزکوه و در حرم شاهی به سر برده است و تا ایام بلوغ هم در آنجا بوده است. از آنجا که مادر او با ملکه همدرس بود مؤلف مراحم آن ملکه را نسبت به خویش شرح داده و از پرورش مادرانۀ وی تعریف کرده است.
