دانشنامه اسلامی
از نظر ابن رشد نخست، به حکم عقل، کسب معرفت از راه استدلال و برهانی عقلی لازم و ضروری است؛ دوم، از نظر شرع و متون مقدس دین اسلام، کسب معرفت ترغیب و توصیه شده، بلکه امر ایجابی به آن تعلق گرفته است. فلسفه و دیگرعلوم نه تنها مورد مذمت شارع نیست، بلکه بین دین و حکمت پیوندی مستحکم برقرار است، تا حدی که فراگرفتن این علوم از نظر شرع واجب است و اگر واجب نباشد، مستحب است.
← استدلال بر ضرورت
از سخن ابن رشد درباره علت نیاز به فلسفه می توان چنین برداشت کرد که عقل تنها در حوزه علوم نظری کارآیی دارد و دین در قلمرو عقل عملی و شناخت بایدها و نبایدها و فضایل اخلاقی، نقش خود را ایفا می کند. دین عهده دار ارشاد و هدایت بشر به مهمترین و اساسی ترین امور در راه رسیدن به هدف غایی انسان است و در ظاهر به نظر وی، علوم و معارف عقلی از عهده این کار برنمی آید. محکمترین دلیل در این مورد اذعان وی به ضرورت ارسال رسل از طرف خداوند است. از طرف دیگر، ابن رشد لزوم دین و شریعت الهی را در پرتو سطوح فهم و استعداد مردم تبیین می کند. از آنجا که استعداد انسان ها متفاوت است، تعالیم دین چنان بیان شده، که تمامی افراد انسان را هدایت کند و به همین دلیل، علاوه بر برهان، از روش جدل و خطابه نیز در بیان معارف تصدیقی نظری، استفاده کرده است، برخلاف فلسفه و علوم عقلی که فقط از برهان برای رسیدن به حق استفاده می کند. همچنین دین در بیان معارف تصوری، علاوه بر توضیح و تعریف برخی مفاهیم به روش فلسفی، از روش تمثیل نیز استفاده کرده است.
← طرق کسب معرفت
از نظر ابن رشد هیچ گونه تعارض واقعی میان دین و معارف عقلی وجود نداشته و نخواهد داشت. اما از طرف دیگر، تعارض بدوی و ظاهری بین بعضی معارف عقلی و متون مقدس دینی، امری اجتناب ناپذیر است. اینکه این تعارضات در چه مواضعی رخ می دهد و از چه راهی باید حل شود و چه کسی باید این کار را انجام دهد، سوالاتی است که پاسخ به آنها را از منظر ابن رشد پی می گیریم. به اعتقاد ابن رشد، هرگاه از راه عقل و برهان به معرفت و شناختی دست یابیم، از سه حال بیرون نیست: یا “مسکوت عنه” شارع است و متون مقدس دینی در مورد آن سکوت اختیار کرده است؛ یا شارع هم دراین مورد حکم دارد، اما موافق و موید با همان حکمی است که از طریق برهان به آن رسیده ایم. در این دو صورت، مشکل تعارض وجود ندارد.
← تأویل ظواهر شرع در تقابل عقل
...
