بایبورد
دانشنامه عمومی
بایبورد در منطقه ای قرار گرفته که در قدیم خلدی ها، از اقوام غیر آرایی و سامی، در آنجا زندگی می کردند. ظاهراً به همین سبب است که امروزه مردم ساحل نشین، ساکنان بایبورد را "خلد" می نامند. نام بایبورد در اسناد سده های نخستین میلادی، در کشمکشهای زمینداران ارمنی با یکدیگر، به عنوان موضع مستحکمی بصورتهای پایپرت ( Paypert ) و پاپرت ( Papert ) ضبط شده است. به نوشته مارکوارت ( ص 437 ) سلسله ارمنی بگراتیان نیز از بایبورد بوده اند که در ایالت اسپر ( اسپیر ) قرار داشت. در امپراتوری روم شرقی این شهر "بایبردون" خوانده می شد و یوستی نیانوس ( 565 - 527 ) در آن استحکاماتی ساخته بود. خرابه های قلعه یوستی نیانوس هنوز هم از بالای تپه ای واقع در سمت چپ رود چوروخ دیده می شود. در طی جنگ های روس و عثمانی این قلعه بکلی ویران شد. بایبورد از نخستین مناطقی است که ترک ها در آناتولی فتح کردند و در آن مستقر شدند.
دانشنامه آزاد فارسی
(در لفظ تُرکی، بایْبورت)، شهری باستانی در شمال آسیای صغیر، در شمال غرب ارزروم، واقع در ترکیۀ کنونی. در عصر امپراتوری روم جزو قلمرو آن کشور بود و پس از تجزیۀ امپراتوری به دولت روم شرقی تعلّق گرفت. امپراتور ژوستینیانوس قلعۀ رومی بایبورد را تعمیر و تحکیم کرد. مدتی در تصرّف ارمنستان قدیم بود و سپس مسلمانان آن جا را فتح کردند. با هجوم ترک ها به آسیای صغیر از نخستین شهرهای ترک نشین شد. چندبار بین روم شرقی و ترکان سلجوقی دست به دست شد. مدتی هم در زیر سلطۀ امپراتوری طرابزون قرار گرفت. سرانجام سلاجقۀ روم بر این شهر مسلّط شدند (۱۲۰۲م)، آن را رونق بخشیدند، و قلعۀ بایبورد را نوسازی کردند. در نبرد کوسه داغ به دست مغول ها افتاد. در دورۀ حکومت ایلخانان ایران، به سبب شکوفایی تجارت بین تبریز و طرابزون، شهری آباد و منزلگاه مهم کاروان ها بود. مارکوپولو از معادن غنی نقرۀ آن یاد کرده است. در این دوره لقب دارالجلال داشت و از مراکز مهم فرهنگی بود. مدارس محمودیه و یاقوتیه در بایبورد تأسیس شد و مکتب مولویه رواج گرفت. بعد از مرگ ابوسعید بهادرخان (۱۳۳۴م) در معرض تهاجمات حاکمان ارزروم بود. دانشمندیه، آل جلایر، قراقویونلوها و آق قویونلوها بر این شهر حکومت کردند. در ۱۵۰۱ شاه اسماعیل صفوی آن را گرفت امّا پس از جنگ چالدران (۱۵۱۴) به دست ترکان عثمانی افتاد. سلیمان قانونی به قصد حمله به ایران، قلعۀ بایبورد را تعمیر اساسی کرد (۱۵۴۱). در ۱۵۵۳ شاه طهماسب صفوی به آن شهر حمله برد. در جنگ روس و عثمانی (۱۸۲۸ـ۱۸۲۹) و در ۱۸۷۸ و ۱۹۱۶ به اشغال روس ها درآمد و آسیب فراوان دید.
دانشنامه اسلامی
...
