دانشنامه اسلامی
معرفت شناسی در میان شاخه های بسیار متنوع فلسفه از جهاتی ممتاز است. شاید مهم ترین جهت این باشد که بسیاری از مباحث و مسائل دیگر شاخه های فلسفه، توانمندی عقل و ذهن را در درک و کشف واقعیت از پیش پذیرفته اند و وجود معرفت را مسلّم انگاشته اند. حال آن که خود این مسئله، مانند مسائل دیگر از قبیل تحلیل معرفت، ارزشمندی ادراکات، ملاک توجیه باور و ... تنها بخشی از مسائل معرفت شناسی است که باید به آن پرداخته شود. در این میان، مسئله ادراک حسی نقشی ممتاز دارد؛ زیرا مایه و اساس دیگر ادراکات تصوری و تصدیقی است. از دیرباز حکما بر اهمیّت حواس در شناخت حقیقت انگشت نهاده و آن ها را مجاری علم دانسته اند. لیکن اندک کسانی کوشیده اند به این مسئله به قدر اهمیّت آن، بپردازند، که نتیجة آن کاستن از ارج تجربه و حقیر انگاشتن نقش حس بوده است. اما در کنار این جریان غالب، فرزانگانی بوده اند که ضمن احترام به میراث گذشتگان، آن را مورد بازکاوی و نقد دانسته اند. بوعلی سینا از همین کسان بود، که تأمل جدّی در نقش حواس نمود. وی در نوشته های مفصل خود، به حقیقت، با نگاهی دقیق به بررسی حواس و نحوة کسب معرفت از این مجاری پرداخت. مؤلف در این اثر با مراجعه به متون دست اول فیلسوفان مسلمان به خصوص ابن سینا دیدگاه های آن ها را استنباط می کند و با سنجیدن آنها با مبانی فلسفه اسلامی آن ها را تبیین می کند. مؤلف از روش مطالعة تطبیقی هم بهره می برد و دیدگاه های ابن سینا را با دو فیلسوف صاحب مکتب دیگر یعنی شیخ اشراق و ملاصدرا می سنجد و نقاط اشتراک و اختلاف آن ها را بر می شمرد.
مطالب کتاب «ادراک حسی از دیدگاه ابن سینا» در پنج بخش صورت بندی شده است. بخش اول، شامل مباحثی است درباب حقیقت «نفس» و ویژگی های آن. در بخش دوم، «قوای نفس» و ارتباط آنها با نفس، با یکدیگر و با بدن مورد بررسی واقع شده اند؛ مبحث «ادراک»، ارزش ادراکات و مراحل ادراک در بخش سوم کتاب ملاحظه خواهد شد، بخش چهارم احساس و نقش آن را بررسی می کند و در بخش پنجم به «حواس» پرداخته شده است.
از نکات مهم کتاب این است که، به موضوعی بدیع که در آثار حکمای مسلمان به طور مستقل نیامده است، پرداخته و سعی می کند مسائلی را که در معرفت شناسی جدید در خصوص ادراک حسی به چشم می خورد، از سنّت فلسفة اسلامی استخراج و به بحث بگذارد. در جای جای مباحث، به مناسبت، دیدگاه های مختلف، به طور عام، و دیدگاه شیخ اشراق و صدرالمتألهین، به خصوص، آورده شده اند. ضمناً از آرای علامه طباطبایی و غیره، بعضاً، استفاده شده است، به طوری که با رنگ تطبیق گرفتن، مباحث بهتر و جامع تر فهمیده می شود و ضمناً دیدگاه های این دو فیلسوف مهم جهان اسلام هم دربارة ادراک حسی روشن می شود. نکته دیگر آن است که، در این اثر، خواننده با نظراتی از شیخ آشنا خواهد شد که خلاف نظریه ایست که مشهور به او نسبت داده اند؛ از قبیل نقش بیست گانة احساس، تعداد هشت گانة حواس ظاهری و غیره.
کتاب حاضر توسط حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات منتشر شده است .
سایت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی(18 مرداد 1391)
