شاهنامه خوانی

لغت نامه دهخدا

شاهنامه خوانی. [ م َ / م ِ خوا / خا ]( حامص مرکب ) شاهنامه خوان ، شغل و عمل شاهنامه خوان.

فرهنگ عمید

خواندن شاهنامه با آهنگ خوب.

دانشنامه عمومی

شاهنامه خوانی عبارت از خواندن اشعار شاهنامه فردوسی به آواز مخصوص است. شاهنامه خوانی در دو مجلس مختلف اجرا می شده است یکی مجالس خوانین و اشراف و دیگری در قهوه خانه ها. شاهنامه خوانی در مجالس خوانین به صورت نشسته و در قهوه خانه ها به صورت ایستاده اجرا می شده است. شاهنامه خوانی در طول تاریخ تبدیل به یک سنت متداوم شده است که در گذشته دارای نقش های مهم اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، مذهبی، ملی، فرهنگی، ادبی، هنری و سرگرمی بوده است. از آنجایی که موضوع اصلی داستان های شاهنامه، حماسه ی پیروزی نیکی بر بدی و استیلای نیروی خیر بر نیروی شر است، روایت این داستان ها خصلت های پاکدامنی، سلحشوری و پهلوانی را تقویت نموده و همچون پندِ پیران الگویی اخلاقی بشمار می آمده است. خواندن شاهنامه به ویژه در میان ایلات و عشایر موجب پیدایش روحیه ی جوانمردی و عیاری می گشت که این خود نقش مهمی در ایجاد وحدت و برادری در میان ایل و پاسداری از یک سو از ارزش های قومی خود، و از سوی دیگر از ارزش های ملی ایران داشته است. عشایر با شاهنامه خوانی، نسل به نسل و سینه به سینه ارزش های موجود در این اثر را پاس می داشتند. این امر موجب شده است که این اثر زبان فارسی بخشی از هویت عشایر ایران باشد و به عنوان مثال، فرهنگ و نام های موجود در آن، در نقاط مختلف ایران، استفاده شده است.
شاهنامه خوانی در بین ایلات بوسیله ی بعضی از افراد که سواد مکتبی داشته و دارای صدایی خوش بودند اجرا می شد وبرخلاف نقالان شهر نشین برای تأمین معاش نبود. شاهنامه خوانی آهنگ و آواز مخصوصی دارد که در بعضی مناطق با نواختن کمانچه همراه است و شروع آن تقریبأ شبیه دستگاه چهارگاه و ادامه ی آن شبیه دستگاه ماهور ایران است. شاهنامه خوانی همیشه به صورت انفرادی یا چند نفری اجرا می شده و در اجراهای اقوام لر و بختیاری همراه با ساز تال ( کمانچه محلی خرم آباد ) وبا سبک خاص خود همراه می شود. این فرهنگ در میان عشایر از جمله عشایر لر و بختیاری متداول بوده است، و امروزه به دلیل شهرنشین شدن بسیاری از عشایر اگر چه کمرنگ تر از گذشته شده، اما در بین آنها کاملاً از میان نرفته است و هنوز پابرجاست. در فرهنگ لری به شه نومه خونی معروف است.
شاهنامه خوانی با نقالی تفاوت دارد. در شاهنامه خوانی گفتار و رفتار اغراق آمیز وجود ندارد و قصه گو با استفاده از لحن خودش داستان را بیان کرده و گاهی نیز از برخی حرکات برای رساندن معنی بهره می برد اما نقالی به نوعی نوعی اجرای نمایشی تک نفره است و اجرایش پیچیده تر از شاهنامه خوانی است.