دانشنامه اسلامی
آیا به مسایل مربوط به زندگی سیاسی در قرآن توجه شده است؟ مباحثی از قبیل دولت ، قدرت ، حاکمیت ، سلطه، آزادی ، عدالت ، مشروعیت، مشارکت ، مشورت ، بیعت ، نظارت بر قدرت سیاسی، تمرکز و یا توزیع قدرت سیاسی، روابط بین دولتها و ملتها، حقوق عمومی، معاهدات، جنگ و صلح و سایر مفاهیم و قضایای سیاسی از چه جایگاهی در قرآن بر خوردار است؟ بر فرض پرداختن قرآن به مفاهیم و قضایای سیاسی، چه بخشهایی از قرآن بیشتر به مسایل سیاسی پرداخته است؟ آیات و سوره های مکی یا مدنی؟ آیا ادعای برخی از مستشرقین مبنی بر این که آیات مکی ، آیات غیر سیاسی است و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم در مکه به سیاست توجه نداشته است و تنها در آیات مدنی است که به سیاست توجه شده است و این هم به خاطر مقتضیات زمانی است که شرایط جدیدی را برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به وجود آورد، ادعایی معتبر است؟ برای پاسخگویی به پرسشهای مذکور و نیز ارائه گزارش از مکتوباتی که به موضوع ((سیاست در قرآن)) پرداخته اند، مباحث این یاد داشت آمده است.
موضوعات سیاسی در قرآن
در این مطلب که قرآن مباحث سیاسی را نادیده نگرفته است، می توان گفت که تقریبا اجماع نظر وجود دارد. اگر اختلافی هست، که هست، در این مطلب است که آیا آیات مکی هم به سیاست پرداخته اند یا خیر؟ در قسمت دوم بحث به پاسخ این پرسش اشاره خواهد شد.باید اذعان کرد که مفسرین قرآن تا کنون توجه شایسته و بایسته ای به موضوع سیاست در قرآن نداشته اند. در میان تفاسیر موجود، آنها که به مباحث سیاسی توجه کرده اند، بسیار نادرند.المیزان ( علامه محمد حسین طباطبایی )؛ التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج (دکتر وهبه الزحیلی، ۱۶ مجلد ـ ۳۱ جزء)؛ من وحی القرآن (سید محمد حسین فضل الله)؛ تفسیر راهنما (زیر نظر آیه الله هاشمی رفسنجانی ) و تفسیر پیام قرآن (جلد دهم با عنوان قرآن مجید و حکومت اسلامی، زیر نظر آیه الله مکارم شیرازی ) از جمله تفاسیری هستند که تا حدی به موضوع مورد بحث پرداخته اند.یکی از کارهای خوبی که درباره قرآن انجام شده است، تهیه معجم معنایی قرآن است.
سیاست در آیات مکی
در این باره از کتاب (( اصول الفکر السیاسی فی القرآن المکی ))؛ از تالیفات دکتر عبدالقادر حامد التیجانی یاد کرده، درباره آن صحبت می کنیم.انگیزه اساسی آقای دکتر تیجانی در نگارش کتاب مورد بحث؛ یعنی: ((اصول الفکر السیاسی فی القرآن المکی))؛ این مساله بوده است که توسط برخی مستشرقان و پژوهشگران تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام ، نسبت به وجود مباحث سیاسی در آیات نازل شده بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم؛ قبل از هجرت به مدینه (تعریف پذیرفته شده از سوی مولف درباره آیات مکی) اظهار تردید و بعضا انکار شده است. آقای تیجانی سعی نموده است تا نشان دهد که بنیادهای تفکر سیاسی در اسلام در آیات مکی مورد توجه قرار گرفته است.((مونتگمری وات)) و ((گولدزیهر)) از کسانی هستند که ادعای مذکور را بیش از دیگران بسط داده اند. بنابه نظر اینان، در آیات مکی فقط به مساله آخرت توجه شده است و نکته ای در باب سیاست و مسایل مربوط به تدبیر دنیایی و یا تشکیل حکومت اسلامی و امثال آن نیامده است. اینان زمینه کشت بذر نظام علمانی و سکولاریستی را در عالم اسلامی فراهم آورده اند. عقیده فوق در میان بسیاری از مسلمانان نیز به عنوان یک اصل بدیهی رواج یافته است.استدلالهای نویسنده، عمدتا مقایسه ای است. به نظر وی، همان طور که نظریات افلاطون ، ارسطو ، هگل، فویر باخ، کارل مارکس و سایر متفکران غربی درباره انسان و جهان ، تاثیر مستقیمی بر اندیشه های سیاسی داشته است، نظریه توحید و یکتاپرستی در اسلام نیز تاثیر اساسی در شکل دهی اندیشه سیاسی اسلام داشته است؛ چنانکه دیدگاههای اسلام درباره انسان و جهان و خالق جهان ـ که تماما در مکه ارائه شده است ـ در واقع سیاست اسلامی را شکل داده است. به نظر دکتر تیجانی، حتی اصل حکومت و ضرورت آن نیز در آیات مکی مورد توجه قرار گرفته است. وی از جمله به آیه هشتاد سوره الاسرا استناد کرده است. آیه مذکور چنین است:((و قل رب ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق واجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا.) )آنچه مورد استشهاد تیجانی است، بخش پایانی آیه است. ((سلطانا نصیرا)) یک بار در قرآن آمده است و آن هم در همین آیه است. به نظر تیجانی، ((سلطان نصیر))
← آیات وصف کننده انسان
...
