تیموریان

لغت نامه دهخدا

تیموریان. [ ت َ / ت ِ ] ( اِخ ) ( سلسله ) یا گورکانیان ایران ( 771 - 911 هَ. ق. ) امیرتیمور کشوری وسیعو دولتی عظیم ایجاد کرد و خطه ماوراءالنهر را به مقامی از اهمیت رسانید که تا آن زمان هیچگاه بدان پایه نرسیده بود. سمرقند پایتخت مملکتی بزرگ شد و لااقل اسماً از دهلی تا دمشق و از دریاچه خوارزم ( آرال ) تا خلیج فارس وسعت داشت. و چون فتوحات تیمور بیشتر جنبه یورش و هجوم داشت تا تسخیر واقعی غالب ممالک مفتوح به زودی از تصرف تیموریان خارج شد. با این حال ماوراءالنهر مدتی مرکز دولتی شد که قسمت اعظم ایران و افغانستان را علاوه بر ولایات ماوراءالنهر شامل بود. هنگامی که ممالک وسیع تیموری تجزیه یافت دوره هرج و مرج پیش آمد. به محض اینکه تیمور مرد، ترکان عثمانی و آل جلایر و ترکمانان درصدد تصرف ممالک ازدست رفته خود برآمدند. معهذا، اولاد تیمور موفق شدند که شمال ایران را در مدت یک قرن جهت خود نگاهدارند. ولی آنان غالباً با یکدیگر در نزاع بودند. با وجود این شاهرخ موفق شد که مناقشات اقوام خود را تا حدی رفع و قدرت واعتبار مملکت را حفظ کند. اما پس از مرگ او ممالکش به قسمتهای کوچکتر مجزا شد و بر اثر همین کیفیت صفویان و امرای شیبانی آنها را به متصرفات خود ضمیمه کردند. با این حال خاندان تیموری از میان نرفت و شعبه اولاد بابر، دولتی جدید در هندوستان تشکیل دادند که اروپائیان آن را «مغول کبیر» نامند. افراد خاندان تیموری از این قرارند: تیمور ( 771 - 807 هَ. ق ). خلیل ( 807 - 812 هَ. ق. ). شاهرخ ( 807 - 850 هَ. ق. ). الغ بیک ( 850 - 853 ). عبداللطیف ( 853 - 854 ). عبداﷲ ( 854 - 855 ). ابوسعید ( 855 - 872 ). احمد ( 872 - 899 ). محمود ( 899-900 ). از 900 تا 911 هَ. ق. دوره هرج ومرج. این سلسله بدست امرای شیبانی منقرض شد. تیموریان خدماتی هم کرده اند از آن جمله: خلیل نوه تیمور که بدو هیچگونه شباهتی نداشت، اهتمام کامل به رفاه و سعادت مملکت معطوف داشت و خدماتی به علم و ادب کرد. شاهرخ طرفدار جدی علوم و صنایع بود و مسجد و بقعه مقدس رضوی که زیارتگاه شیعیان است از اوست. پسر او، الغبیک فرمان داد زیجی ترتیب دادند. حسین بن بایقرا نیز حامی علوم و ادبیات بود. ( از فرهنگ فارسی معین ).

فرهنگ فارسی

( سلسله ) یا گورکانیان ایران (۷۷۱ ه. ق ۱۳۶۹/ م. - ۹۱۱ ه. ق. ۱۵٠٠ / م. ) امیر تیمور کشوری وسیع و دولتی عظیم ایجاد کرد و خطه ماورائ النهر را بمقامی از اهمیت رسانید که تا آن زمان هیچگاه بدان پایه نرسیده بود. سمرقند پایتخت مملکتی بزرگ شد که لا اقل اسما از دهلی تا دمشق و از دریاچه خوارزم ( آرال ) تا خلیج فارس وسعت داشت و چون فتوحات تیمور بیشتر جنبه یورش و هجوم داشت تا تسخیر واقعی غالب ممالک مفتوح بزودی از تصرف تیموریان خارج شد. با این حال ماورالنهر مدتی مرکز دولتی شد که قسمت اعظم ایران و افغانستان را علاوه بر ولایت ماورالنهر شامل بود. هنگامی که ممالک وسیع تیموری تجزیه یافت دوره هرج و مرج پیش آمد. بمحض اینکه تیمور مرد ترکان عثمانی و آل جلایر و ترکمانان در صدد تصرف ممالک از دست رفته خود بر آمدند مع هذا او لاد تیمور موفق شدند که شمال ایران را در مدت یک قرن جهت خود نگاه دارند ولی آنان غالبا با یکدیگر در نزاع بودند. با وجود این شاهرخ موفق شد که مناقشات اقوام خود را تا حدی رفع و قدرت و اعتبار مملکت را حفظ کند اما پس از مرگ او ممالکش بقسمتهای کوچکتر مجزا شد و بر اثر همین کیفیت صفویان و امرای شیبانی آنها را بمتصرفات خود ضمیمه کردند. با این حال خاندان تیموری از میان نرفت و شعبه اولاد بابر دولتی جدید در هندوستان تشکیل دادند که اروپاییان آنرا (( مغول کبیر ) ) نامند. افراد خاندان تیموری از این قرارند: تیمور (۸٠۷ -۷۷۱ ه. ق ) خلیل (۸۱۲ -۸٠۷ ) شاهرخ (۸۵٠ - ۸٠۷ ) الغ بیک (۸۵۳ - ۸۵٠ ) عبد اللطیف ( ۸۵۴ - ۸۵۳ ) عبد الله ( ۸۵۵ - ۸۵۴ ) ابو سعید ( ۸۷۲ - ۸۵۵ ) احمد ( ۸۹۹ - ۸۷۲ ) محمود ( ۹٠٠ - ۸۹۹ ) از ۹٠٠ تا ۹۱۱ دوره هرج و مرج. این سلسله بدست امرای شیبانی منقرض شد. تیموریان خدماتی هم کرده اند از آن جمله خلیل نوه تیمور - که بدو هیچگونه شباهتی نداشت - اهتمام کامل برفاه و سعادت مملکت معطوف داشت و خدماتی بعلم و ادب کرد. شاهرخ طرفدار جدی علوم و صنایع بود و مسجد بقعه رضوی که زیارتگاه شیعیانست از اوست. پسر او الغ بیک فرمان داد زیجی ترتیب دادند. حسین بن بایقرا نیز حامی علوم و ادبیات بود.
یا گورکانیان ایران ( ۷۷۱ هجری قمری - ۹۱۱ هجری قمری ) امیر تیمور کشوری وسیع و دولتی عظیم ایجاد کرد.

دانشنامه آزاد فارسی

تِیموریان
معماری تیموری، سمرقند
معماری تیموری، سمرقند
(یا: گورکانیان) دودمانی از پادشاهان مغول که از ۷۷۱ تا ۹۱۶ق در ماوراءالنّهر و ایران حکومت کرده اند. این دودمان با به قدرت رسیدن امیرتیمور در ماوراءالنهر (۷۷۱ق) به دست او بنیاد گذارده شد. چون تیمور با شاهزاده خانم مغول ازدواج کرده و به گورکان (داماد) ملقب شده بود، فرزندان او به گورکانیان آوازه یافتند. وی پس از ۳۶ سال پادشاهی درگذشت و قلمرو گستردۀ او میان اخلافش تقسیم شد و هر یک بخشی از قلمرو تیمور را در دست گرفتند. پیرمحمد جهانگیر که نواده و ولی عهد تیمور بود نتوانست پس از مرگ او، خود را به موقع به سمرقند برساند و خلیل سلطان بن میران شاه، نوادۀ تیمور، با کمک برخی از امرای تیمور جای او را گرفت و به تخت شاهی برآمد. خلیل سلطان به سبب بی کفایتی، پس از ۴ سال حکومت در سمرقند و ازمیان بردن خزاین تیمور، گرفتار شورش والی ماورای سیحون شد (۸۱۱ق). شاهرخ، فرزند تیمور، در همان سال به ماوراءالنهر لشکر کشید و خلیل سلطان را پس از رهایی به ری فرستاد و سمرقند را به فرزند خویش اُلُغ بیگ داد. پانزده سال بعد، قدرت شاهرخ رفته رفته فزونی یافت و توانست از سرزمین های از هم گسیختۀ تیموریان، قلمرو تقریباً یکپارچه ای تشکیل دهد. اگرچه پادشاهی او کمابیش در آرامش گذشت، پس از وی، قدرت دودمان تیموری به سرعت رو به زوال نهاد. پس از شاهرخ، الغ بیگ قدرت یافت، اما دو سال بعد به دست پسرش عبداللطیف میرزا به قتل رسید. عبداللطیف هم شش ماه بعد به دسیسۀ امرایش کشته شد. از آن پس، درگیری میان شاهزادگان بالا گرفت و هرج و مرج پدید آمد. پس از عبداللطیف، عبدالله، نوۀ دیگر شاهرخ، یک سال حکومت کرد و به دست ابوسعید گورکانی، نوۀ میران شاه بن تیمور، کشته شد. سلطان ابوسعید در دورۀ فرمانروایی اش پادشاه قدرتمندی بود، اگرچه نتوانست مانع از تاخت و تازهای ازبکان شود که نابودکنندگان واقعی قدرت تیموریان بودند. پس از ابوسعید، سلطان حسین بایقرا بر هرات چیره شد و با برقراری ثبات نسبی و احیای رونق فرهنگی خراسان توانست حدود ۳۸ سال در آن جا حکومت کند، اما سرانجام پسر او بدیع الزمان میرزای تیموری از ازبکان گریخت و به شاه اسماعیل صفوی پناه برد و این چنین با استیلای ازبکان بر هرات، دولت دودمان تیموریان فروپاشید. دورۀ تیموریان با وجود نابسامانی و درگیری های داخلی، دورۀ رونق فرهنگ، ادبیات، تاریخ، ریاضی و اخترشناسی بود و دربارهای هرات، سمرقند، شیراز، تبریز و اصفهان به سبب حمایت فرمانروایان تیموری ـ ازجمله حسین بایقرا که خود شاعر بود و تیمور و شاهرخ که به اهل علم و حرف توجه خاصی داشتند ـ به انجمن هنرمندان و ادیبان مشهور بوده است. شاخه ای از تیموریان که سر دودمان آن ها ظهیر الدین محمد بابر فرزند عمر شیخ از نوادگان میران شاه پسر امیر تیموری است، دولت گورکانیان هند را پی افکندند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی حج] تیموریان سلسله ای حاکم بر ایران که بنیان گذار اقداماتی در حرمین بودند.
سلسله تیموریان (حک: 771-916ق.) منسوب به بنیان گذار آن تیمور لنگ در ماوراء النهر به مرکزیت سمرقند بنیان نهاده شد و به زودی قلمرو آن گسترشی چشمگیر یافت. با مرگ تیمور، جانشینانش به دلیل رقابت با مدعیان قدرت، بخشی گسترده از قلمرو خود را از دست دادند و با کاهش اقتدار روبه رو شدند. تیموریان تاثیرات فرهنگی و تمدنی درخور توجهی به ویژه در شرق ایران بر جای نهادند. وسعت قلمرو، پیروزی بر دولت عثمانی، گسترش تصوف و تشیع، و ظهور جنبش های سیاسی ـ مذهبی از ویژگی های دوره تیموریان است. از کوشش های مربوط به حج و حرمین در عصر تیموریان، می توان به ارسال پرده کعبه و تلاش برای تامین امنیت مسیر حج شامی اشاره کرد.
بنیان گذار سلسله تیموریان، فردی از نوادگان چنگیز خان مغول به نام تیمور پسر امیر طُرَغای از بزرگان قبیله برَلاس بود که به سال 736ق. هم زمان با مرگ ابوسعید بهادر خان، واپسین ایلخان مغول، در کَش نزدیک سمرقند زاده شد. از این هنگام تا قدرت گیری او گزارشی در دست نیست.