هِدایت، رضاقلی (تهران ۱۲۵۰ـ همان جا ۱۳۲۴ش) (معروف به نیّرالملک) مترجم و دولتمرد ایرانی. فرزند جعفرقلی خان هدایت بود. در ۱۲۷۳ش دورۀ مدرسۀ دارالفنون را به پایان رساند و به درجۀ سرتیپ سوم نایل آمد. سال بعد به مترجمی دارالفنون برگزیده شد و ناصرالدین شاه طی فرمانی نیابت دارالفنون را به او سپرد. چندی بعد رئیس دارالفنون شد و در ۱۲۷۸ش به دستور مظفرالدین شاه به درجۀ سرتیپ اول ارتقا یافت. در ۱۲۹۰ش طبق فرمان احمدشاه به معاونت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه و فواید عامه منصوب و تا ۱۲۹۸ش در این سمت باقی بود. در ۱۲۹۴ش پس از مرگ پدرش به ارث و استحقاق به نیرالملک ملقب شد و در کابینۀ سید ضیاء الدین طباطبایی وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بود. زمانی که داور مأمور تجدید سازمان عدلیه شد، در ریاست شعبۀ دوم دیوان عالی تمیز، کفیل دیوان عالی تمیز، و ریاست دیوان عالی کشور به او محول شد. عضو افتخاری فرهنگستان فرانسه بود. ترجمۀ کتاب پرورش روح و جسم و اخلاق از اوست.
دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] رضاقلی خان، معروف به لله باشی، متخلص به هدایت در شب پانزدهم محرم سال هزار و دویست و پانزده در تهران چشم به جهان گشود. پدرش از خاندان های اصیل و گرامی قریه چادره کلاته نزدیک دامغان بود و در ملازمت جعفرقلی خان قاجار به سر می برد. پس از مرگ جعفرقلی خان در سال مرگ خاقان کبیر به زیارت کربلا رفت و در آغاز به تخت نشستن فتحعلی شاه به خدمت او درآمد. در سال 1215 که هدایت به دنیا آمد، در سفر خراسان بود و چون خبر ولادت فرزندش را شنید، نام رضاقلی را برای او انتخاب کرد. در سال 1217 صاحب جمع کل دیوان فارس شد و ملازمت شاهزاده حسینعلی میرزا فرمانروای فارس یافت. در سال 1218 درگذشت و جسدش به نجف اشرف انتقال یافت. هدایت در خدمت محمدمهدی خان، متخلص به شحنه به تحصیل پرداخت و در آغاز جوانی به ملازمت شاهزاده فرمانفرما و فرزندان او درآمد و از محبت و حمایت و نوازش ایشان و شجاع السلطنه برخوردار بود. از سن صغر به سرودن شعر پرداخت. هنگامی که فتحعلی شاه به شیراز رفت، مورد التفات شاه قرار گرفت و چنان که خود نوشته، به جای فتحعلی خان صبا که رحلت کرده بود، سمت ملک الشعرایی یافت. هنگام بازگشت فتحعلی شاه، هدایت بیمار شد و از التزام رکاب محروم گردید. بعد از مرگ فتحعلی شاه به ندیمی نواب فیروز میرزا منصوب شد. دو سال بعد فیروز میرزا به حکومت کرمان انتصاب یافت و فریدون میرزا به فرمانفرمایی فارس مأمور گردید. هدایت را به ندیمی خود دعوت کرد و مورد التفات قرار داد. درسال 1254 از جانب فرمانفرمای فارس به تهران فرستاده شد و در پانزدهم رمضان به خانه جامی میرزا آقاسی صدر اعظم سکونت گرفت و به حضور پادشاه باریافت و در شمار مقربان و ملتزمان درآمد و تربیت عباس میرزا به عهده او واگذار شد. بعد از درگذشت محمد شاه در سال 1264 همراه بزرگان و شاهزادگان به استقبال ناصرالدین شاه که از تبریز برای جلوس به تخت سلطنت تهران می آمد، رفت و به خدمت مقرر مأمور شد، ولی به سببی چند از آن خدمت استعفا کرد و به کنج عزلت افتاد. پس از چندی باز به خدمت خوانده شد و به سفیری خوارزم مأمور گردید و در پنجم جمادی الثانی سال 1267 از راه مازندران و استرآباد به خوارزم رفت. پس از بازگشت از این سفر، به ریاست و نظامت مدرسه دارالفنون مفتخر آمد. مصفا مظاهر، «مجمع الفصحاء» یادداشت مصحح طبع اول، صفحات سی وپنج تا سی ونه، چاپ دوم، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1382ش.
