دانشنامه اسلامی
این کتاب از نخستین آثار جغرافیایی دوره اسلامی است و سالیان سال یکی از منابع اصلی نویسندگان و جغرافی دانان در زمینه جغرافیا و جغرافیای تاریخی بوده است. دانشمندان بسیاری همچون مقدسی و مستوفی و امین احمد رازی نویسنده « هفت اقلیم» به آن مراجعه کرده اند.
کتاب از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول تحت عنوان صفت الارض در هشت فصل مرتب شده و قسمت دوم کتاب مربوط به کتاب خراج و صنعت کتابت از ابن فرج قدامه بن جعفر کاتب بغدادی است، که از باب یازدهم تا باب هفدهم آن کتاب را در بردارد.== گزارش محتوا: ==
کتاب طبق معمول آثار جغرافیایی با اطلاعات مرسوم جغرافیای ریاضی و مخصوصاً توصیف شکل زمین بنابر نظر بطلمیوس آغاز می شود. مؤلف فصلی کوتاه درباره جهت قبله شهرها، قسمت مهمی را به سخن از سواد عراق اختصاص داده و تقسیمات اراضی و نوع خراج آن را یاد کرده و درباره تاریخ آن نیز در این جا و در موارد دیگر کتاب ملاحظاتی به قلم آورده است. وی در قسمتی از کتاب به یادآوری پادشاهان قدیم، از فریدون به بعد، بر اساس منابع فارسی پرداخته و از پادشاهان ایران و روم و ترک نام برده است.
نویسنده به دلیل داشتن مسئولیت ریاست دیوان برید (پست) ولایت جبال، موفق به جمع آوری اطلاعات مفید و ارزنده ای در توصیف راه های تجاری و مناطقی چون هند، چین، کره و ژاپن شده است. هر چند که در جاهای متعدد واقعیات با افسانه ها و شایعات درهم آمیخته، اما جغرافی دانان بعدی همواره به این کتاب مراجعه می کرده اند.
[ویکی فقه] المسالک و الممالک ابن خرداذبه (ترجمه). المسالک و الممالک به زبان عربی اثر ابن خرداذبه (ابن خردادبه)، ابو القاسم عبید الله بن عبدالله (متوفی ۲۸۰ ق) است.
اصل کتاب، به زبان عربی که زبان علمی آن روزگار بوده، نگاشته شده است و مترجم، سعید خاکرند، که به خوبی به اهمیت این قدیمی ترین متن جغرافیایی اسلامی پی برده بودند، با دقت و بردباری اثر را به صورت تحت اللفظی، در سال ۱۳۷۰ ش، به فارسی ترجمه نموده است. اشعار عربی متن که عمدتا به جهت استشهاد آورده شده و ارتباط مستقیمی با متن نداشته اند، جداگانه ترجمه و ضمیمه اثر شده اند. در مواردی در متن اصلی، جا افتادگی وجود داشته که مترجم آنها را با علامت ستاره مشخص کرده و در پاورقی ها توضیح داده است. مطالب جا افتاده به همراه غلط نامه ضمیمه اثر می باشند. مترجم فهرست اعلام (کسان و مکان) برای اثر تهیه کرده است تا دانش پژوهان را در وصول سریع تر به موضوع مورد نظرشان یاری نماید. مترجم با بهره گیری از کتاب «معجم البلدان» اثر یاقوت حموی، اقدام به توصیف اکثر شهرها و مناطقی که در کتاب آمده است نموده، تا برای پژوهشگران و دانش پژوهان مفیدتر باشد. در ضمن به دلیل این که «معجم البلدان» به صورت الفبایی و فهرست وار تالیف شده، از ارجاع خواننده به صفحه و جلد آن صرف نظر شده است. مقاله ای از آندره میکل استاد کولژ دوفرانس درباره دانش جغرافی در نزد مسلمانان که بنا به درخواست علی اصغر مصدق، به عنوان «مقدمه ای بر ترجمه مسالک و ممالک ابن خردادبه» نگاشته و توسط ایشان به فارسی برگردانده شده، در ابتدای کتاب، آمده است. یک مقدمه از ناشر در بیان نکاتی پیرامون اثر و دو مقدمه از مترجم در بیان نکاتی درباره ترجمه و اشاره به زندگینامه مؤلف، در ترجمه فارسی کتاب، اضافه شده است.
منبع
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
