دانشنامه اسلامی
اما این ویژگی از کجا سرچشمه می گیرد؟ شرح آن را بعد از تفسیر آیات و روایاتی که در این زمینه وارد شده است بیان خواهیم کرد.با این اشاره به سراغ آیات قرآن می رویم و به آن گوش جان فرا می دهیم.۱ـ و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها و ذروا الذین یلحدون فی اسمائه. .و برای خدا نام های نیکی است، خدا را به آن بخوانید، و آنها را که اسماء خدا را تحریف می کنند رها سازید.۲ـ قل ادعوا الله او ادعوا الرحمن ایاما تدعوا فله الاسماء الحسنی. .بگو «الله» را بخوانید یا «رحمان» را. هر کدام را بخوانید (همه از یک ذات خبر می دهد و) برای او نام های نیک است.۳ـ الله لا اله الا هو له الاسماء الحسنی. .او خداوندی است که معبودی جز او نیست برای او نام های نیک است.۴ـ هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنی. .او خداوندی است خالق، و آفریننده بدون سابقه، و صورتگری است (بی نظیر) و برای او نام های نیک است.
تفسیر نام های ویژه خداوند
تفسیر آیه نخست را در بحث گذشته آوردیم، و خلاصه آن این است که مردم را از تحریف نام های خداوند برحذر می دارد، و می فرماید: «خداوند نام های نیکی دارد او را به آن نام ها بخوانید و کسانی را که اسماء خدا را تحریف می کنند رها سازید.» (همان ها که نام خدا را بر بت ها می نهند یا نام های مخلوقات را بر خدا می دهند، و گرفتار تشبیه و شرک می شوند.) (و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها و ذروا الذین یلحدون فی اسمائه). در دومین آیه نیز پس از اشاره به بهانه جوئی های مشرکان که می گفتند چرا پیامبر اسلام خدا را به نام های متعدد مخصوصا رحمن که در نظر مشرکان عرب کم سابقه بود می خواند، با این که سخن از توحید و یگانگی می گوید؟ می فرماید: «بگو شما او را به نام (الله) یا (رحمن) بخوانید (هر کدام را بخوانید تفاوتی نمی کند) برای او نام های متعدد نیکو است» (قل ادعوا الله او ادعوا الرحمن ایا ما تدعوا فله الاسماء الحسنی). در سومین آیه به دنبال توصیف خداوند به خالقیت و مالکیت و تدبیر عالم هستی، و علم و آگاهی از آشکار و نهان، می فرماید: «او خداوندی است که معبودی جز او نیست و برای او نام های نیکو است» (الله لا اله الا هو له الاسماء الحسنی). آری او با داشتن این اسماء و صفات نیکو و بی مانند شایسته الوهیت و عبودیت است و جز او کسی شایسته این امر نیست.و بالاخره در چهارمین و آخرین آیه، ضمن برشمردن اوصاف فراوانی برای خداوند عالم در آیات پیش از آن (بیش از ده وصف) می فرماید: «او خداوندی است آفریننده و موزون کننده و صورتگر که برای او نام های نیکو است» (هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنی). و به دنبال آن نیز اوصاف مهم دیگری را بر می شمرد که مجموعا به هیجده صفت بالغ می شود. از مجموع این آیات به خوبی استفاده می شود که اسماء حسنی اشاره به صفات جمال و جلال ویژه حق است که هر کدام از کمال مخصوص یا نفی نقصی حکایت می کند، و تنها یک نامگذاری ساده و معمولی نیست، این اسماء و صفات در آیات مختلف قرآن منعکس است و روی آنها مخصوصا تکیه شده. اکنون به سراغ این موضوع برویم که «اسماء حسنی» کدام است؟ آیا تعداد خاصی دارد؟، و اگر چنین است تعداد آن چه قدر است؟
حقیقت اسماء حسنی
حقیقت اسماء حسنی چیست؟اسماء حسنی همانگونه که گفتیم به معنی نام های نیکو است و مسلما همه نام های خداوند نیکو است و به این ترتیب همه نام های الهی را شامل می شود، و چنانچه در شأن نزول آیه ۱۱۰ سوره ی اسراء (دومین آیه مورد بحث) آمده این آیه زمانی نازل شد که مشرکان از پیامبر شنیدند که می گوید: یا الله یا رحمان! آنها به طعنه گفتند او ما را از پرستش دو معبود نهی می کند ولی خودش معبود دیگری را می خواند!. .. در این هنگام آیه نازل شد و پندار تعدد را رد کرد (و فرمود اینها اسماء حسنای خداوند و نام های نیکوی مختلفی است که همه اشاره به ذات واحد حق می کند). به این ترتیب همه ی اینها تعبیرات مختلفی است که از کمالات بی انتهای آن ذات واحد حکایت دارد و به گفته ی شاعر:عباراتنا شتی و حسنک واحد و کل الی ذاک الجمال یشیر«تعبیرات ما مختلف است ولی حسن تو یکی بیش نیست.»، «و همه به آن جمال واحد بی مثال اشاره می کنند»!از تعبیراتی که در آیات قرآن آمده بر می آید که همه نام های او جزء اسماء حسنی است: و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها (نخستین آیه مورد بحث). دلیل آن هم روشن است، زیرا نام های خداوند یا از کمال ذات او خبر می دهد (مانند: عالم و قادر) یا از عدم وجود هرگونه نقص در آن ذات بی مثال (مانند قدوس) و یا حاکی از افعال او ا ست که فیض وجود را از جهات مختلف منعکس می کند (مانند رحمان و رحیم و خالق مدبر و رازق). تعبیر آیات فوق که دلیل بر حصر است نشان می دهد که اسماء حسنی مخصوص خداوند است، این به خاطر آن است که اسماء او حاکی از کمالات او است، و می دانیم واجب الوجود عین کمال و کمال مطلق است، بنابراین کمال حقیقی از آن او است و غیر او هر چه هست ممکن الوجود است و سر تا پا نیاز و فقر!
تعداد اسماء حسنی
...
