قوس قزح. [ ق َ / قُو س ِ ق ُ / ق َ زَ ]( اِ مرکب ) کمان رنگین که در هوا ظاهر شود و آن را کمان رستم و کمان شیطان گویند و آن را قوس قزح برای این گویند که قزح مأخوذ است از قزحه بضم یعنی راه سرخ و سبز و زرد یا آنکه بلند است مأخوذ از قزح بمعنی ارتفاع یا منسوب است به ملک موکل ابر یا منسوب است به پادشاهی از پادشاهان عجم. ( فرهنگ نظام ) ( از منتخب اللغة ). کمان مذکور را اکنون در ایران کمان مرتضی علی و کمان رستم گویند. ( فرهنگ نظام ). کمان شکلی ملون رنگین که در هوای ابر ظاهر میشود و آن را کمان رستم وکمان شیطان نیز گویند. صاحب غیاث گوید: ظاهراً به شیطان از آن منسوب کرده اند که چون شیطان نیز از جنس دیو است و معمول است که هر چیز از مقدار خود کلان باشدبه دیو منسوب کنند و سبب ظهور قوس قزح این است که وقتی آفتاب قریب افق مکشوف باشد و محاذی او از ابری ترشح قطرات صغار پرانبوه باشد، پس آن ترشح قطرات مذکورابری دیگر بود که تا افق که قریب اوست پهن شده باشد. در این صورت از کناره نصف اعلای آفتاب عکس در آن قطرات مترشحه می افتد، پس آن کسان که از آن قطرات مترشحه بجانب آفتاب اند و آفتاب پس پشت ایشان است کمان وارشکلی ملون به نظرشان می آید. ( آنندراج ) : غبغب سیمین که کمر بست از آب قوس قزح شد ز تف آفتاب.نظامی.رجوع به قزح ، قوس و قزح ، آژفنداک و آزفنداک شود. - علم قوس قزح ؛ علمی است که از چگونگی پیدایش قوس قزح و علت پیدایش آن و جهت دایره شکلی بودن آن و رنگهای گوناگون آن و پیدایش آن به دنبال باران ها و آغاز و پایان روز و پیدایش بیشتر آن در روز و کمتر آن در نور ماه و احکام پیدایش آن در عالم کون و فساد و احوال دیگر آن بحث میکند. ابوالخیر احکام آن را برشمرده و این علم را در شمار علوم طبیعی قرار داده است. ( کشف الظنون ).
فرهنگ فارسی
کمان رنگین که در هوا ظاهر شود و آنرا کمان رستم و کمان شیطان گویند و آنرا قوس قزح برای این گویند که قزح ماخوذ است از قزحه بضم یعنی راه سرخ و سبز و زرد یا آنکه بلند است ماخوذ از قزح بمعنی ارتفاع یا منسوب است بملک موکل ابر یا منسوب است بپادشاهی از پادشاهان عجم .
