شاهین دژ

لغت نامه دهخدا

شاهین دژ. [ دِ ] ( اِخ ) ( بخش ) نام یکی از بخشهای شهرستان مراغه. آب آن از چشمه سار ورودخانه های زرینه رود ( جغتو ) و رود ساروق نیز در این بخش جریان دارد. محصول آن غلات. شغل اهالی گله داری وصنایع دستی است. از 81 آبادی تشکیل و جمع سکنه آن به اضافه سکنه قصبه : 18440 تن. در جنوب غربی این بلوک ، کوه گرفتو است که دارای غارهای متعدد و آثار معماری قدیم است که تاریخ آنها در اواخر قرن سوم و اوایل چهارم میباشد. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4 ).
شاهین دژ. [ دِ ] ( اِخ ) دهی از دهستان های بخش شاهین دژ مراغه در حومه بخش. سکنه آن به اضافه سکنه قراء و آبادیها 9680 تن. آب آن از چشمه و زرینه رود. محصول آن غلات و محصول دامی. شغل اهالی زراعت و گله داری است. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4 ).
شاهین دژ. [ دِ ] ( اِخ ) ( قصبه ) این قصبه در سابق بنام صائن قلعه یا ( سایین دژ ) بوده است در سر راه آذربایجان به کردستان. دارای 3170 تن سکنه. آب آن از قنوات تأمین می شود. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4 ).

فرهنگ فارسی

بخشی است از شهرستان مراغه که در سر راه آذربایجان بکردستان واقع است و جمعیت حوزه آن ۵۹۱٠۲ تن و جمعیت خود قصبه ۸۷٠۴ تن میباشد و آن موقع سوق الجیشی و اهمیت نظامی دارد . کوهستانی و هوای آن معتدل و محصول آن غلات یونجه انگور قیسی گردو سیب زمینی و صیفی است . رودخانه زرینه رود ( جغتو چای ) در قسمت غربی این بخش جریان دارد. شغل اهالی زراعت و قالی و قالیچه بافی است .توضیح نام سابق آن [ صائین قلعه ] بود.

دانشنامه عمومی

شهر شاهین دِژ مرکز شهرستان شاهین دژ در استان آذربایجان غربی واقع شده است. این شهر در ۸۵ کیلومتری شمال غرب تکاب و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق میاندوآب و ۴۵ کیلومتری شرق بوکان قرار دارد. این شهر جزو تاریخی ترین شهرهای استان آذربایجان غربی و ایران است. [ نیازمند منبع]
شاهین دژ بین ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۳۴ دقیقهٔ طول شرقی در ارتفاع ۱۴۰۶ متری از سطح دریا واقع شده است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۹ برابر با ۴۳٬۱۳۱ نفر و ۹٬۹۱۶ خانوار اعلام شده است.
شاهین دژ در قرن هفتم قبل از میلاد آئوکانه ( aukane ) نامیده شده است و در مورد نام صایین قلعه طبق تواریخ در دورهٔ ساسانیان عدهٔ زیادی از مردم جهت نیایش به آتشکدهٔ آذرگشسب واقع در تخت سلیمان در ۳۰ کیلومتری شهر فعلی شاهین دژ می رفتند که بسیاری از این افراد از بزرگان و سلاطین ساسانی بوده اند که از قبل از رسیدن به آتشکده در محل شاهین دژ قلعه ای جهت استراحت بنا نهاده و نام آن را صایین دژ نهادند.
بعد از ظهور اسلام صائین دژ، صائین قلعه نام گرفت و در دورهٔ پهلوی «شاهین دژ» نام گرفت و هم اکنون نیز به همین نام خوانده می شود.
این شهر در دوران قاجاریه و پهلوی ارباب نشین بوده و از ارباب های آن می توان به علی نقی خان افشار و امین التجار و عزت الدوله خان اشاره کرد، مرکز ارباب نشینی این شهر روستای هولاسو بوده و از مائین بلاغ تا محمودآباد جزو اربابیه این شهر محسوب می شد.
شاهین دژ ( قلعهٔ عقاب ) پیش از اسلام بر سر راه آتشکدهٔ آذرگشنسب قرار گرفته بود و بزرگان زرتشتی پس از زیارت این مکان مقدس، در ۳۰ کیلومتری غرب آن، قلعه ای برای استراحت خود ساخته بودند که این قلعه به تدریج بزرگ و بزرگ تر شد و نهایتاً تبدیل به یک شهر کوچک گردید. شاهین به عنوان نگهبان این قلعه استفاده می شد و هم اکنون نیز در شمال این شهر صخره هایی معروف به لانهٔ عقاب موجود است. نام این شهر پس از اسلام به «صائین قلعه» و در دورهٔ پهلوی نیز به «صائین دژ» تغییر پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی به همان نام تاریخی «شاهین دژ» خوانده شد. نام شاهین دژ در بسیاری از متون تاریخی و نقشه هایی که از آذربایجان در دسترس است درج شده است.
وجود این همه نقشه، گواه بر این است که این شهر از دیرباز یکی از شهرهای مهم جنوب آذربایجان به شمار می رفته است.