ایل بختیاری
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
درباره نام و خاستگاه بختیاری ها چند نظر وجود دارد، ولی همه پژوهشگران و مورخان بختیاری ها را لُر (ه م ) دانسته اند. براساس روایات افسانه ای ، لرها (کُردان ) را بازماندگان جوانانی تشکیل می دهند که به یاری جلاد ضحاک از چنگ او گریخته ، به کوهستان های زردکوه و کوه رنگ پناه بردند و خود را لر یعنی بیابانی خواندند و چون بخت با آن ها یاری کرده ، خود را «بخت یار» نامیدند. برخی براساس مشخصات جسمی و روحی و عادات ، آنها را ایرانی تبار می دانند. هوسه معتقد است که بختیاری ها از طایفه «اوکسین » هستند که اسکندر در ۳۳۰ق م در خوزستان (ایذه ) با آن ها جنگیده است . برخی تاریخ آنها را عقب تر برده ، و گفته اند که چون کیخسرو می خواست بر «آستیاژ» پیشدادی شاه ماد، یعنی عراق عجم و آذربایجان بشورد، این طایفه را از فارس به ماد آورد و گویا بعد از فتح ماد آن ها را در منطقه بالای اصفهان و خوزستان یورت و مسکن داد.طایفه «مارد»، از طایفه رشید و جنگجوی «سیت » یا «ساک » یا «تورانی » را نیز از اجداد بختیاری ها دانسته اند. این طایفه در ساحل دریای خزر سکنی داشته ، و چادرنشین بوده اند، و در بعضی از مناطق دیگر ایران ، از جمله در «آرمن » هم مسکن گزیده بوده اند. بعضی از مورخان از روی شباهت لفظی بختیاری با «باختری »، این طایفه را از اعقاب یونانیان می شمارند که در باختر (باکتریان ) سلطنت داشته اند و شباهت تام رقص بختیاری با رقص ملی یونانیان را دلیلی بر این انتساب دانسته اند. بعضی معتقدند که باختر تاریخی همان جایی است که اقوام بختیاری از دیرباز در آن ساکنند و نام خود را از محل سکونت جغرافیایی خود، باختر به معنای غرب ، گرفته اند. بعضی نیز نسبت این ایل را به ملوک آل بویه می رسانند و سر سلسله آن ها را عزالدوله بختیار (مق ۳۶۷ق ) می دانند، زیرا که قبل از او نامی در کتاب های تاریخی از بختیاری به چشم نمی خورد. ممکن است در زمان ملوک آل بویه جماعتی از این ایل به منطقه ای که بختیاری نامیده می شود، آمده ، و سکنی گزیده ، و به نام بختیاری معروف شده باشند
اعتقاد بختیاریان
بختیاری ها خود معتقدند که نام بختیاری مشتق از کلمه بختیاروند است . بختیار یکی از بزرگان لر بزرگ بوده که اولادش گروه متشکلی به نام بختیاروند پدید آوردند. این طایفه ظاهراً همین بهداروند (ه م ) کنونی ، و یکی از طوایف بزرگ بختیاری فعلی است . تا اوایل سده ۹ق /۱۵م نیز نامی از لر بختیاری در متون تاریخی و جغرافیایی دیده نمی شود. به اعتقاد فیلد ( چون نویسندگان کهن و حتی یاقوت (د ۶۲۶ق /۱۲۲۸م ) نامی از بختیاری نبرده اند، آنها به احتمال قوی بعدها و شاید در زمان تیمور (د ۸۰۸ق /۱۴۰۵م ) در ایران پیدا شده اند. معین الدین نطنزی در ۸۱۶ق /۱۴۱۳م از ظهور طوایف بختیاری چون آسترکی ، کوتوند، راکی ، جانکی و زلکی در زمان هزارسف (د ۵۴۸ق /۱۱۵۳م ) سخن می گوید. و از این زمان به بعد نام بختیاری در متون می آید. بدلیسی و اسکندربیک هر دو در سده ۱۱ق /۱۷م از لرهای بختیاری سخن گفته اند.
قلمرو و سرزمین
قلمرو ایل بختیاری با وسعت تقریبی ۵۰۰، ۷کم۲ در ناحیه ای بین استان های اصفهان و خوزستان واقع شده ، و از شمال به لرستان ، از مشرق به اصفهان و چهارمحال ، از جنوب به قلمرو ایلات لُر زبان کهگیلویه و بویر احمد و ایل ترک زبان قشقایی ، و از غرب به دشت خوزستان محدود است . کوه های مرکزی جبال زاگرس که از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارد، از میان «خاک بختیاری » می گذرد و آن را به دو بخش کوهستانی (در شرق ) و جلگه ای (در غرب ) تقسیم می کند. بخش کوهستانی آن «ییلاق »، و بخش جلگه ای آن «گرمسیر» است و در نواحی مرکزی زاگرس چراگاههای این ایل قرار دارد.
سازمان اجتماعی
...
