لغت نامه دهخدا
خصم. [ خ َ ] ( ع اِ ) مالک. صاحب. || شوهر. ( از منتهی الارب ) ( از تاج العروس ) ( از لسان العرب ) ( اقرب الموارد ) :
کسی گر کند بر زن کس نگاه
چو خصمش بیاید بدرگاه شاه.فردوسی.زبس هندی پسرها تنگ می گیرند بر مردم
زنان آنجا ازین ره خصم می نامند شوهر را.قبول ( از آنندراج ). || جفت جنین. || دشمن. خصومت کننده. حریف . ( از منتهی الارب ) ( از تاج العروس ) ( از اقرب الموارد ) ( از لسان العرب ). ج ، خِصام ، خُصوم ، خُصَماء. این کلمه بر مؤنث و تثنیه و جمع نیز اطلاق می گردد. ( منتهی الارب ) : و هل اتیک نبوءالخصم اذ تسوروا المحراب. ( قرآن 21/38 ). اذ دخلوا علی داود ففزع منهم قالوا لاتخف خصمان بغی بعضنا علی بعض فاحکم بیننا بالحق و لا تشطط و اهدنا الی سواءالصراط. ( قرآن 38 / 22 ).
چنین داد پاسخ که کرداربد
بود خصم روشن روان و خرد.فردوسی.بدو گفت گیوای دلیر سپاه
چرا سست گشتی به آوردگاه
سپهدار ترکان و توران تویی
برزم اندرون خصم ایران تویی.فردوسی.به وقت کارزار خصم و روز نام و ننگ تو
فلک در گردن آویزد شغا و نیم لنگ تو.فرخی.بردار درشتی ز دل خصم بنرمی.عسجدی.و چون روی بخصمی نهادم ندانم که صلح باشد یا جنگ. ( تاریخ بیهقی ). بر خصمان زنند و جد نمایند تا ایشان راکم کنند و همه هزیمتی شوند و کشته و گرفتار و بگریزند و کران جیحون گرفته آید. ( تاریخ بیهقی ). گفت بازگردید و ساخته بگاه بیایید تا فردا کار خصم فیصل کرده آید. ( تاریخ بیهقی ). گرفتم که من برافتادم ولایتی بدین بزرگی که سلطان دارد چون نگاه تواند داشت از خصمان. ( تاریخ بیهقی ). آنگاه کمی بتازیم که از راه مخالفان درآیند از طلیعه گاه تا گویند خصمان بجنگ پیش نخواهند آمد. ( تاریخ بیهقی ).
از او نهیبی باشد ز خصم حاسد جان.قطران.از چنین خصم یکی دشت نیندیشم
بگه حجت یا رب تو همیدانی.ناصرخسرو.خویش کجات بینم کانجا برادران
از بهر لقمه ای همه خصم برادرند.ناصرخسرو.هر که بر درگاه پادشاهان... از عملی که مقلد آن بود معزول گشته... پادشاه را تعجیل نشایست فرمود در فرستادن او بجانب خصم. ( کلیله و دمنه ). اصحاب را بمدارا.... گرد خصم درآیند. ( کلیله و دمنه ). و عقل من چون قاضی مزور که حکم او در یک حادثه بر وفق مراد هر دو خصم نفاذ یابد لاجرم خصومت منقطع شود. ( کلیله و دمنه ).
