خشت

لغت نامه دهخدا

خشت. [ خ ِ ] ( اِ ) آجر خام و ناپخته . ( از برهان قاطع ) ( از ناظم الاطباء ). پاره ای گل که آن را در قالبی ریزند و چون شکل قالب بخود گرفت قالب را از آن خارج کنند وسپس آن پاره گل ، شکل قالب گرفته ، را در آفتاب گذارند تا خشک شود و بعد آن را در ساختمانها بکار برند. می گویند خشت بهتر از آجر عایق گرما و صدا است. این پاره گل را گاه به جای «خشت « »خشت خام » نیز می گویند و چون خشت خام را بپزند آجر میشود. لَبِن :
مغ از نشاط سبدچین که مست خواهد شد
کند برابر چرخشت خشت بالینا.عمار مروزی.نه پادیر باید ترا نه ستون
نه دیوار خشت و نه آهن درا.رودکی.نه سیم است با من نه زر و گهر
نه خشت و نه آب و نه دیوار گر.فردوسی.اگرتخت یابی و گر تاج و گنج
وگر چند پوشیده باشی برنج
سرانجام جای تو خاکست و خشت
جز از تخم نیکی نبایدت کشت.فردوسی.بنالید و گفت اسب را زین کنید
از این پس مرا خشت بالین کنید.فردوسی.خشتی که ز دیواری بردند به بیدادی
شاخی که ز گلزاری بردند به غداری.منوچهری.صدش داد از آن همچو آتش برنگ
که هر خشت ده من بر آمد بسنگ.اسدی ( گرشاسب نامه ).هر آن خشت کز کالبد شد بدر
بر ان کالبد بازناید دگر.اسدی ( گرشاسب نامه ).هر آن خشتی که بر سقف سرائیست
بدان کان از سر کشور خدائیست.ناصرخسرو.بل خشت زرین زان بنان شد در خوی خجلت نهان
چون خشت گل در آبدان از دست بنا ریخته.خاقانی.خشت گل زیر سر و پی سپر آئید بمرگ
گر بخشت و بسپر میر کیائید همه.خاقانی.دو خشتی برآورده قصری عظیم
یکی خشت از زر یکی خشت سیم.نظامی.چو شه شد در آن قصر زرینه خشت
گمان برد کامد بقصر بهشت.نظامی.ز بس خشت آهن که شد برهلاک
لحد بسته بر کشتگان خشت خاک.نظامی.از زر و سیم راحتی برسان
خویشتن هم تمتعی برگیر
وانگه آن خانه کز تو خواهد ماند
خشتی از سیم و خشتی از زر گیر.سعدی ( کلیات چ مصفا ص 72 ).هر آن پاره خشتی که بر منظریست
سر کیقبادی و اسکندریست.حافظ.

فرهنگ معین

(خِ ) (اِ. ) ۱ - آجر خام . ۲ - نیزة کوچک . ۳ - یکی از نقش های چهارگانة ورق بازی . ،~ در آب زدن کنایه از: کار بیهوده کردن .

فرهنگ عمید

۱. از مصالح ساختمانی به صورت مکعبی از گِل که در قالب ریخته و خشک کرده اند.
۲. [قدیمی] نوعی نیزۀ کوچک که در جنگ های قدیم به کار می رفت: چنان بود تیرش که ژوپین گران / شمردند هر تیر خشتی گران (اسدی: ۷۳ )، یکی خشت زد بر سرین قباد / که بند کمرگاه او برگشاد (فردوسی: ۱/۲۹۸ ).

فرهنگ فارسی

۱ - یکی از بخشهای شهرستان کازرون دارای نخلستانهای بسیار و خرمای آن معروف است .۲ - مرکز بخش مزبور که قریب ۱۵٠۸ تن سکنه دارد.
( اسم ) ۱ - آجر خام آجر ناپخته . یا خشت پخته . آجر . یا خشت پیروزه کاشی . ۲ - نوعی سلاح در جنگهای قدیم که عبارت بود از نیزه ای کوچک که بسوی دشمن پرتاب میکردند . ۳ - ورقی در بازی گنجفه که شکل خشت بر آن منقوش است .
دهی است از دهستان اشکنان بخش گاوبندی شهرستان لار واقع در پنجاه و چهار گزی خاور گاوبندی .

دانشنامه عمومی

خشت یکی از مصالح ساختمانی است. خشت معمولاً به اشکال و ضخامت های مختلف می تواند تولید شود ولی مرسوم ترین آن شکل مربع به ضلع ۲۰ سانتیمتر و به ضخامت ۵ سانتی متر است. به نصف یک خشت یک نیمه گفته می شود.
برای تولید خشت ابتدا گل را در قالب می ریزند. سپس در آفتاب خشک می کنند. به این خشت، خشت خام گفته می شود. خشت خام در برابر رطوبت از بین می رود به همین خاطر خشت را می پزند که در این صورت به آن آجر گفته می شود. فرایند پختن خشت در کوره آجرپزی که بدان داش گفته می شود انجام می شود
خشت از نظر اقتصادی به صرفه بوده و به راحتی از خاک محل در ابعاد معمولی تهیه می شود و پس از خشک شدن به مصرف بنا می رسد. خشت به طریق گوناگون تهیه شده که به شرح ان می پردازیم.
۱ـ خشت خوب از تنگ بستن خاک رس همگن با آب و پس از ورز دادن در ابعاد معمول قالب زده می شود.
۲ـ خاک رس معدنی نرم شده با شکر سنگ و آب مخلوط شده خشت تهیه می شود.
۳ـ خاک رس مرغوب با کاه و خرده سنگ تهیه می شود. وجود کاه باعث اتصال دانه های خاک به یکدیگر شده و خرده سنگ مقاومت خشت را زیاد می کند تا خشت در زیر بارهای فشاری بنا تاب فشاری بیشتر را تحمل کند.
۴ـ چنانچه خاک های آوار مرغوب از ساختمان های تخریب شده به دست اید می توان از آن ها که دارای درشت دانه و ریزدانه های سنگی است خشت مقاومی تهیه کرد.
۵ـ خاک رس چرب کوبیده با مقداری خاکستر مخلوط شده و از ان خشت تهیه می گردد. معمولاً خاکستر دارای چربی نا چیزی می باشد که وجود ان در خشت حالت عدم مکش آب را به وجود می آورد. رنگ این خشت خاکستری می باشد.
۶ـ به مخلوط خاک رس موی بز اضافه شده و خشتی مقاوم به دست می آید که ترک پذیری ان بسیار کم و در مواردی از بین می رود.
۷ـ خاک رس معدنی نرم با پشم شتر که به صورت تار و پود درهم آمیخته شده به نسبت معلوم مخلوط شده و خشت تهیه می گردد.
۸ـ در مواردی پوست برنج چلتوک با خاک رس مخلوط شده و اتصال خوبی در خشت به وجود می آید و ترک پذیری خشت را نقصان می دهد.
۹ـ در مواردی به خاک رس پهن چارپایان اضافه می کنند. این ترکیب نیز باعث مقاومت خشت در برابر رطوبت می شود و از بازشدن ان جلوگیری می کند.
۱۰ـ ریشه گیاهی و علفی برخی از گیاهان با خاک رس مخلوط شده و خشت تهیه می شود.
۱۱ـ خاک رس با الیا ف درخت خرما در اندازه لازم مخلوط شده و خشتی مقاوم تهیه می شود. به این خشت اصطلاحاً ساز و دار گفته می شود.

دانشنامه آزاد فارسی

نیزه ای کوچک که در میان آن حلقۀ کوچکی از ریسمان یا ابریشم تافته می بستند و انگشت سبابه را در میان آن حلقه کرده به جانب هدف پرتاب می کردند. خشت را در جنگ و شکار به کار می بردند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] خشت از مصالح ساختمانی است. از آن به مناسبت در بابهای طهارت و صلات سخن گفته اند.
خشت از مصالح ساختمانی به شکل مکعب، ساخته شده از گل می باشد.
احکام خشت
نهادن خشت و مانند آن در پشت میت در قبر برای جلوگیری از برگشتن آن به عقب و نیز محکم کردن لحد با خشت و مانند آن برای جلوگیری از ریختن خاک روی میّت، مستحب است.بنابر مشهور، واجب است در سجده، جای پیشانی نمازگزار نسبت به جای پای او، پست تر یا بلندتر از یک خشت (تقریباً به اندازه چهار انگشت بسته) نباشد.