معنی دست افزار

لغت نامه دهخدا

دست افزار. [ دَ اَ ] ( اِ مرکب ) افزار دست. دست ابزار. ابزار دست. آله ای که کار دست بدان کنند یا افزار کفش را گویند. ( آنندراج ). آلت کار پیشه وران و کاسبان که به هندی هیتار گویند مثل تیشه و رنده و درفش و امثال آن. ( غیاث ). ابزار و آلت وادات و اسباب. ( ناظم الاطباء ). افزاری که در دست گیرند و بدان کار انجام دهند. هر افزار که با دست بکار برند. آلتی که بدان عملی را انجام کنند. ( یادداشت مرحوم دهخدا ). آلة. اداة. بزة. ( دهار ). صعدة. ( منتهی الارب ). آلت. ( مهذب الاسماء ). ادات. ( بحر الجواهر ) : نارون ، درختی باشد سخت و بیشتر راست بالد و چوب او از سختی که بود بیشتر به دست افزار لادگران کنند. ( فرهنگ اسدی حاشیه ص 369 ). نشکرده ؛ دست افزار کفش دوز و موزه دوز بود. ( فرهنگ اسدی نخجوانی ) :
مقدری است نه چونانکه قدرتش دوم است
مؤثری است نه از چیز و نه به دست افزار.ناصرخسرو.آلتهای حرف و دست افزارهای صناع او پدید آورد. ( فارسنامه ابن البلخی ).
گرچه خاقانی اهل حضرت نیست
یاد دربانش هست دست افزار.خاقانی.اکنون بیا تا ببینیم که چه چیز پیش نهاده است و ترا کرا می کند که چندین دست افزار را در آن ببازی. ( کتاب المعارف ). متقاضیان گرسنگی و تشنگی را بفرستند که خلل پدید آمده است تا حواس در کار آید و دست افزار در کار آرد. ( کتاب المعارف ).
نیست بافنده کس به دست افزار
نه به ماکونورد و پاافشار.شیخ آذری.حاصل از دست گردد این پرگار
غیر دست است جمله دست افزار.آذری.گر نفس می خواست بهرش می تراشیدم اثر
در هنرمندیست آه و ناله دست افزار ما.ظهوری ( از آنندراج ).شش جهت چاک پس و پیشت و جیب و دامن
و آستین هر دو که آن است تو را دست افزار.( دیوان نظام قاری ص 11 ).- دست افزار زفت ؛ شارحان مثنوی این ترکیب را کنایه میدانند از توبه و اعمال نیکی که نتیجه توبه است. ( از فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی ) :
انبیا گویند روز چاره رفت
چاره آنجا بود و دست افزار زفت.مولوی. || به کنایه ، شرم مرد. آلت مردی. ( یادداشت مرحوم دهخدا ) :
آن خداوند چو بر پای کند دست افزار.سوزنی.