آتشفشان

لغت نامه دهخدا

( آتش فشان ) آتش فشان. [ ت َ ف َ/ ف ِ ] ( نف مرکب ) آن چیز یا آن کس که آتش افشاند.
- طیاره آتش فشان ؛ کشتی که با آن نفت و آتش بدشمن می افکندند :
مرکبی دریاکش و طیاره ای آتش فشان
گه نشیب و گه فراز و گاه وصل و گاه نای.منوچهری.- کوه آتش فشان و آتش افشان ؛ کوهی که از دهانه آن آب سیه و آتش و خاکستر سوزان بیرون جهد. بُرْکان.

فرهنگ معین

( آتشفشان ) ( ~. فِ ) (ص فا. اِمر. ) ۱ - آن چه آتش فشاند. ۲ - کوهی که از دهانة آن مواد سیال سوزان و خاکستر و آتش بیرون آید.

فرهنگ عمید

( آتش فشان ) ۱. افشانندۀ آتش: کوه آتشفشان.
۲. (اسم ) (زمین شناسی ) حفره ای در پوستۀ زمین که از دهانۀ آن بخارهای گوگردی و مواد گداخته بیرون آید.
۳. [مجاز] آنچه برق بزند.

فرهنگ فارسی

( آتشفشان ) ( اسم اسم ) ۱- آنچه آتش افشاند. ۲ - کوهی که از دهان. آن مواد سیال سوزان و خاکستر و آتش بیرون جهد برکان
افشاننده آتش، کوهی که از آن بخارگوگردی وموادگداخته بیرون آید
( آتش فشان ) آن چیزی یا کسی که آتش افشاند

فرهنگستان زبان و ادب

آتشفشان
{volcano} [زمین شناسی] کوهی که از انباشته شدن ماگمای فوران شده از یک منفذ به وجود آمده است

دانشنامه عمومی

آتشفشان. آتشفِشان روزنه ای در سطح زمین است که در زمان فعالیت، سنگ های گداخته به بیرون پرت می کند، بسیار داغ است، بوی بدی دارد ( به دلیل گاز های سمی} و خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می کنند. فعالیت آتشفشانی با برون افکنی سنگ های مذاب، با گذشت زمان، باعث پیدایش کوه های آتشفشانی بر سطح زمین شده است. آتشفشان ها معمولاً در نقاطی یافت می شوند که صفحه های سخت پوسته زمین ساخت، همگرا یا واگرایی دارند. هر آتشفشان سه قسمت اصلی دارد:
• دهانه: قله آتشفشان است.
• اتاقک مواد مذاب و داغ آتش فشان: محلی که مواد مذاب قبل از فوران آن جا جمع می شود.
• مجرای مرکزی: محل اتصال اتاقک به دهان آتشفشان است.
درون زمین، تودهٔ سنگ های آذرین با حرارت بسیار زیاد ( حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد و بیشتر ) وجود دارد که ماگما ( تَفتال ) نامیده می شود. ماگما، با رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شده و گُدازه نامیده می شود که این فرایند باعث تشکیل آتشفشان می شود. در ماگما و گدازه، حباب های گاز وجود دارد که در زمان فوران باعث انفجار می شود.
بروز آتشفشان، تأثیراتی به همراه دارد ( که دراز مدت یا کوتاه مدت هستند ) .
یکی از آن ها، تغییر آب وهوا است. فوران آتشفشان می تواند باعث بارش برف و ایجاد رعد و برق شود. آتشفشان ها می توانند تأثیراتی درازمدت در وضعیت آب و هوا ایجاد کنند. از طرفی، گدازه هایی که سریع حرکت می کنند، می توانند باعث مرگ انسان ها شوند؛ چون خاکستر حاصل از بروز آتشفشان، تنفس را دشوار می کند.
این آتشفشان که کمپین نام دارد در کشور ایتالیا و درشهر میلان قرار دارد.
بزرگ ترین آتشفشان کره زمین، ماونا لوا نام دارد که بخشی از جزایر هاوایی را تشکیل می دهد. محیط قاعده یا مخروط این آتشفشان ۶۰۰ کیلومتر] و قله آن نسبت به کف اقیانوس آرام که آن را احاطه کرده است ۱۰ کیلومتر ارتفاع دارد. این آتشفشان، همراه با سایر قسمت های جزایر هاوایی، نشان دهندهٔ موادی هستند که به وسیله فوران هایی که از یک میلیون سال پیش تاکنون ادامه داشته اند، شکل گرفته اند.
سایر آتشفشان های مطرح کره زمین عبارتند از:
• آتشفشان وزوو
• آتشفشان مونالوآ
• آتشفشان پله
• آتشفشان بزیمیانی
• آتشفشان پاری کوتین در مکزیک
• آتشفشان سنت هلن
گونه های آتشفشان ها:
• آتشفشان های نقطه ای که مواد گداخته از یک محل بیرون می آید ( آتشفشان نوع مرکزی ) .
• آتشفشان های شکافی یا خطی که فوران آن در امتداد یک شکاف صورت می گیرد.
آتشفشان (فیلم ۱۹۵۰). آتشفشان ( انگلیسی: Volcano ) فیلمی به کارگردانی ویلیام دیترله است که در سال ۱۹۵۰ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به آنا مانیانی، جرالدین بروکس، انزو استایولا و مارچلو گاتی اشاره کرد.
آتشفشان (فیلم ۱۹۹۷). آتشفشان ( انگلیسی: Volcano ) فیلمی در ژانر اکشن و مهیج به کارگردانی میک جکسون است که در سال ۱۹۹۷ منتشر شد. ماجرا این است که زلزله زیر زمینی باعث فعال شدن آتشفشان در وسط شهر لس آنجلس شود.
لس آنجلس. «مایک رورک» ( جونز ) ، رئیس گروه عملیات اضطراری و «دکتر ایمی بارنز» ( هیچ ) زلزله شناس، به تحقیق دربارهٔ انفجاری زیر زمینی می پردازند که در اثر آن عده ای کارگر ساختمانی کشته شده اند. معلوم می شود که احداث تونلی زیر زمینی باعث بروز فعالیت آتش فشانی شده است.
• تامی لی جونز
• آن هیچ
• گبی هافمن
• دان چیدل
• جکلین کیم
• جان کارول لینچ
• کیث دیوید
• جان کوربت
• مایکل ریسپولی
• ریچارد شیف
• سوزی اسمن
آتشفشان (فیلم ۲۰۱۱). آتشفشان ( ایسلندی: Eldfjall ) فیلمی در ژانر درام است که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد.

دانشنامه آزاد فارسی

آتشفشان. آتشفشان (volcano)
شکافیدر پوستۀزمین، و محل خروج ماگمای داغ، سنگ های مذاب، و گازها. وقتی ماگما به سطح زمین برسد، گدازهنامیده می شود. کوه آتشفشانی معمولاً مخروطی شکل است و دهانه ا ی آتشفشانی در بالا دارد که در اطرافِ بازشدگی (حفره)یا مجراو براثر تجمّع و انجماد خاکستر و گدازه ها ساخته می شود. بیشتر آتشفشان ها در حواشی صفحات (← زمین ساخت صفحه ای) تشکیل می شوند. در آن جا، حرکاتِ صفحات موجب ایجاد ماگما و مواد مذاب می شود یا امکان بالاآمدن آن ها را از زیر گوشتهفراهم می آورند، هرچند برخی از آتشفشان ها نیز در نواحی دور از منطقۀ فعالیت حاشیۀ صفحات و در نقاط داغیتشکیل می شوند که در آن جا پوستۀ زمین نازک است. هاواییازجملۀ این مکان هاست. دو نوع عمدۀ آتشفشان وجود دارد. آتشفشان های مرکب، مانند آتشفشان های استرومبولیو وسوویوسدر ایتالیا که در حواشی صفحات مخرب، معمولاً همراه با جزایر قوسیو رشته کوه های ساحلیتشکیل می شوند. ماگمای آن ها غالباً از مواد صفحه ای منشأ می گیرند و سرشار از سیلیس اند که موجب می شود آتشفشان ها دارای گدازه ا ی بسیار سفت، مانند آندزیت، باشند. گدازه ها به سرعت منجمد می شوند و کوه های آتشفشانی بلندی با دامنه های پرشیب ایجاد می کنند. ماگما غالباً مجرای آتشفشانی را مسدود می کند و براثر انسداد و افزایش فشار، فورانهای آتشفشانی شدید موجب انفجار می شوند. در فوران قلّۀ سنت هلنزامریکا چنین شد (۱۹۸۰). دهانه ممکن است فروریزش کند و گاله تشکیل شود. آتشفشان های سپرگون، مانند آتشفشان مائونا لوآدر هاوایی، در امتداد دره های کافتیو پشته های اقیانوسی۲۳ حواشی صفحات سازنده، و همچنین روی نقاط داغ تشکیل می شوند. ماگما از گوشته منشأ می گیرد و کاملاً روان جریان است. گدازه های حاصل از این ماگما، معمولاً بازالت، قبل از آن که سرد و سخت شوند، بر سطح زمین جریان می یابند و بنابراین، آتشفشان هایی پهن و کوتاه ایجاد می کنند. گدازه های آتشفشان سپرگون با شدت خارج نمی شوند، بلکه به راحتی روی حواشی دهانه جریان می یابند. نوع فعالیت آتشفشانی متأثر از قدمت آتشفشان است. اوّلین مراحل فوران معمولاً شدید است، زیرا ماگما سعی می کند راه خود را به سطح باز کند. با کاهش فشار و ایجاد مجاری، فعالیت اصلی آتشفشان شروع می شود. در آتشفشان های مرکب، واریزههای پیروکلاستیکو در آتشفشان های سپرگون جریان های گدازه تشکیل می شوند. هنگامی که فشار از پایین، براثر فرا رانشِاتاقک ماگما، کم می شود، فعالیت کاهش می یابد و منحصر به خروج گازهای گرم می شود و در این زمان، فعالیت آتشفشان نیز متوقف می شود. سپس، آتشفشان وارد دورۀ آرامشمی شود. بعد از آن، ممکن است آتشفشان پس از دوره ا ی چند روزه، چندساله، و حتی ۱۰۰۰ساله مجدداً فعال شود. فقط وقتی که مناطق ریشه ا ی آتشفشان براثر فرسایشرخنمون شوند، می توان گفت آتشفشان واقعاً خاموش است. بسیاری از آتشفشان ها زیر دریاییاند و در امتداد پشته های میان اقیانوسیایجاد می شوند. مناطق اصلی آتشفشان خشکی عبارت اند از اطراف حاشیۀ اقیانوس آرام، از دماغۀ هورنتا آلاسکا، کوه های آند مرکزی در شیلی با داشتن فعّال ترین آتشفشان دنیا یعنی گوآلاتیریبه ارتفاع ۶,۰۶۳ متر، جزایر شمالیِنیوزیلند، هاوایی، ژاپن، و جنوبگان. بیش از ۱,۳۰۰ آتشفشان بالقوه فعّال در کرۀ زمین وجود دارد. آتشفشان خیزی به شکل گیری دیگر اعضای منظومۀ شمسی، ازجمله کره ماه، مریخ، زهره، و قمر ایواز سیاره مشترینیز کمک کرده است. فعالیت آتشفشانی را با روش های گوناگون زیر نظر قرار می دهند. این روش ها عبارت اند از دستگاه های لرزه نگار روی زمین، و نظارت های هوایی و فضایی، با استفاده از ماهواره های ردیاب از راه دور. ایران در گذشته نه چندان دور پدیده های آتشفشانی فعالی را پشت سر گذاشته که اثرات آن ها به صورت آتشفشان های خاموش و نیمه خاموش نمایان است. ایران از نظر زمین شناسی به چهار واحد تقسیم می شود که عبارت اند از ایران شمالی، ایران مرکزی، ایران جنوبی، و چین های ساحلی که در هر واحد آتشفشان های مهمی وجود داشته است؛ برخی از آتشفشان های مهم ایران عبارت اند از دماوند، سبلان، سهند، الوند، تفتان. امروزه تنها آتشفشان تفتان در بلوچستان فعال است و در اطراف آن چشمه های گوگرد وجود دارد.

ویکی واژه

آتش‌فشان
(علوم‌زمین): حفره‌ای برآمده در پوسته زمین که از آن گدازه، خاکستر، و گاز به بیرون فوران می‌کند.
کوهی که از دهانه آن مواد سیال سوزان و خاکستر و آتش بیرون آید. کوهی که چنین حفره‌ای دارد.
آنچه آتش فشاند. فواره آتش.