سرپایان

لغت نامه دهخدا

سرپایان. [ س َ ] ( اِ مرکب ) عمامه و دستار و شمله و علاقه دستار و مغفر. ( برهان ) ( صحاح الفرس ) :
من آن نیم که دهم آبروی خویش به باد
برای درهم و دینار و طاق و سرپایان.شمس فخری ( از انجمن آرا ). || خود آهن و کلاه زره. ( برهان ). کلاهی را گویند که در روز جنگ در زیر خود و ترک پوشند. ( انجمن آرای ناصری ) :
نه زآهن درع بایستی نه دلدل
نه سرپایانش بایستی نه مغفر.دقیقی.|| هر چیز نرمی که در زیر کلاه خود و کلاه زره دوزند تا سر را آزار نکند. || ازار که فوته و لنگوته و شلوار باشد. ( برهان ).

فرهنگ معین

(سَ ) (اِمر. ) ۱ - عمامه ، دستار. ۲ - کلاهخود، خود. ۳ - کلاهی نرم که زیر کلاهخود بر سر می نهادند تا خود سر را آزار نکند. ۴ - شمله و علاقة دستار و مغفر.

فرهنگ عمید

= پابرسران
۱. عمامه، دستار.
۲. کلاه نرم که زیر کلاه آهنی بر سر بگذارند.
۳. کلاه خود.

فرهنگ فارسی

( اسم ) ۱ - جمع سر پایی . ۲ - پا بر سران .

دانشنامه عمومی

سَرپایان ( Cephalopods ) رده ای از جانوران شاخهٔ نرم تنان هستند که به آن ها سرپاوَران هم گفته شده است. ویژگی سرپایان، قرینه بودن دو بخش بدن، داشتن سر برجسته، و داشتن بازو یا شاخک است. همگی سرپایان دریازی هستند. از آنجا که سرپایان قادر به ترشح مرکب از بدن خود هستند ماهیگیران به آن ها ماهی های مرکب می گویند.
از جانوران سرپا می شود هشت پا، ماهی مرکب، ناتیلوس، سپیداج، سرپاور، سرپاور دم کل، سرپاور جهنمی، شاخ قوچی و تانینگیای ایرانی را نام برد.
سرپایان در دوره اردویسین از جانوران چیره بر آب ها بودند. این موجودات شکارگر شبانه هستند و لاروهای آن ها از پاروپایان و دیگر پلانکتون ها و خرچنگ های کوچک و بزرگ و صدف های خوراکی و حلزون ها و ماهی های کوچک تغذیه می کنند و اما فک، شیر دریایی، سمور آبی و همجنس های بزرگتر خود ( با خاصیت هم نوع خواری ) و. . . از آن ها تغذیه می کنند.
جنس ها در سرپایان جدا از هم بوده و اما تخم های آن ها بزرگ و دارای زرده زیاد است و نوزاد آن ها فاقد مراحل لاروی بوده و مشابه جانور بالغ اما مینیاتوری آن می باشد.
درصد پروتئین موجود در گوشت سرپایان بالا است به این خاطر از محصولات شیلاتی به شمار می روند. همچنین از مرکب آن در صنعت و حتی در صنایع داروئی می توان استفاده کرد یا از صدف داخلی برخی از انواع آن ها بخاطر داشتن مواد معدنی مثل کلسیم نیز می توان استفاده کرد.
رده سرپایان دارای بازو در اطراف سر خود هستند که این بازوها برای شنا، خزیدن و چسبیدن به سنگ و بدست آوردن طعمه بکار می رود. این بازوها به دهان آن ها می رسد و دهان در وسط این بازوها قرار دارد. در برخی از این گونه ها روی بازوها، کلاهک های مکنده وجود دارد.
در بالای راست روده دارای کیسه مرکب هستند که در نزدیک مخرج باز شده و هنگام خطر با انقباض از آن جوهری خارج کرده که محیط را تیره و تار کرده و می تواند از دشمن خود فرار کنند. در برخی مثل ماهی مرکب و حتی هشت پا، یاخته های رنگین ستاره ای شکل وجود دارد که تحت تأثیر هورمون های جنسی یا واکنش های عصبی به طور منظم منقبض و منبسط شده و رنگ حیوان را متناوباً تیره و روشن می سازند.
از مغز آن ها به تعداد بازوها، اعصاب خارج می شود و در دو طرف سر دو چشم بزرگ با ساختار کامل وجود دارد. دارای قلب سه حفره ای و وجود هموسیانین یعنی مس به جای آهن در خون هستند و این امر باعث شده که رنگ خون آن ها به جای قرمز به صورت بیرنگ متمایل به آبی دیده شود که این دستگاه گردش خون، انرژی بسیاری احتیاج دارد به طوری که طول عمر آن ها را به دلیل این مصرف انرژی بالا، کوتاه تر می سازد.

دانشنامه آزاد فارسی

سَرْپایان (cephalopoda)
سَرْپایان
سَرْپایان
سَرْپایان
سَرْپایان
سَرْپایان
رده یا گروهی از نرم تنان دریایی شکارچی، دارای دهان و سری احاطه شده با بازوها. سرپایان زیرک ترین، سریع ترین، و بزرگ ترین جانوران فاقد ستون مهره اند. بعضی از آن ها نور نظرگیری تولید می کنند و در اعماق دریا زندگی می کنند. سرپایان تکامل یافته ترین دستگاه عصبیو دستگاهحسیرا در بین بی مهره گاندارند. چشم برخی از آن ها بسیار شبیه چشم مهره داراناست. نمونه هایی از سرپایان عبارت اند از اسکوئید (ماهی مرکب)، اختاپوس (هشت پا) و کاتل فیش (سپیداج). صدف در اغلب سرپایان تحلیل رفته است یا اصلاً وجود ندارد. سرپایان معمولاً با جُبّه و به کمک بازوی شناور حرکت می کنند، اما می توانند آب را از سیفونخود به صورت فواره بیرون بفرستند و با حرکتی جت مانند خود را عقب بکشند. ماهی مرکب می تواند با سرعت یازده کیلومتر در ساعت از دست شکارچی ها بگریزد. سرپایان بسیار سریع رشد می کنند و احتمالاً در یک سالگی بالغ می شوند. هشت پای مادۀ معمولی پس از جفت گیری ۱۵۰هزار تخم می گذارد و حدود شش هفته برای خارج شدن بچه ها منتظر می ماند. پس از تفریخ(بیرون آمدن بچه ها از تخم)، هشت پای ماده می میرد. اگرچه عادات تولید مثلیبسیاری از سرپایان مشخص نیست، به نظر می رسد مرگ پس از تخم ریزی در بین آن ها متداول باشد. اسکوئید (ماهی مرکب) هومبولت، با نام علمی Dosidicus giges، ممکن است به طول۳.۵ متر برسد و وزنی بیش از ۱۳۰ کیلوگرم پیدا کند. اطلاعات کمی راجع به اسکوئید (ماهی مرکب) غول آسا، Architeuthis dux، در دست است. بزرگ ترین نمونۀ صید شده بیست متر طول و حدود یک تُن وزن داشته است.

ویکی واژه

عمامه، دستار.
کلاهخود، خود.
کلاهی نرم که زیر کلاهخود بر سر می‌نهادند تا خود سر را آزار نکند.
شمله و علاقة دستار و مغ