عیاران، گروهی از جامعه سیستان بودند که اصول اخلاقی و مبارزاتی خاصی را انتخاب کرده و به یاری فقیران مشغول بودند. این گروه به جوانمردی، بخشش و کمک به نیازمندان اعتقاد داشتند و افرادی را که به عنوان ظالم شناسایی می‌کردند، بدون توجه به قوانین حاکم مجازات می‌کردند و اموال آن‌ها را میان مردم توزیع می‌نمودند. واژه عیار به معنای زیرک، چالاک، حیله‌گر و جوانمرد است. عیاری نوعی تربیت قدیمی به شمار می‌رود که از اواخر قرن دوم هجری شکل گرفته است. عیاران دارای اصول و روش‌های خاصی در زندگی بودند که به تدریج با تصوف ترکیب شده و به شکل فتوت درآمدند. پیشینه تاریخی عیاران را باید در ایران پیش از اسلام جستجو کرد. آنچه مسلم است، مکتب عیاری به همراه مکتب فتوّت یا جوانمردی، ریشه در آیین‌های پهلوانی ایران باستان دارد. مرجع اصلی در تمامی این آیین‌ها، قهرمانان اساطیری هستند که اصول خود را از طریق داستان‌ها و افسانه‌ها به نسل‌های بعدی منتقل کرده‌اند. آئین عیاری و جوانمردی شامل ویژگی‌هایی چون مرّوت، ایثار، فداکاری، یاری به مظلومان و بی‌پناهان، شفقت به خلق، وفای به عهد و در نهایت خودگذشتگی بود. تمامی این خصوصیات بعدها در تصوف به عنوان صفات بارز انسان کامل شناخته شدند. جوانمردان علاوه بر ویژگی‌های انسانی، ملزم به رعایت آدابی بودند که معرف جوانمردی به شمار می‌رفت. پس از ورود اسلام، جوانمردان با پذیرش دین اسلام، به تدریج مبنای مذهب تصوف را بر اساس آموزه‌های اسلامی و فتوّت بنا نهادند و آداب جوانمردی در رسوم خانقاهی میان صوفیان رواج یافت.
