معنای کلی: اصطلاح نفس به شماره افتادن در معنای اول به حالتی گفته می‌شود که فرد به دلیل فعالیت بدنی شدید مثل دویدن، ورزش سنگین، یا مواجهه با شوک و استرس شدید، نفس‌نفس می‌زند و تنفسش به سختی و با تند شدن همراه است. در این حالت، بدن به دلیل افزایش نیاز به اکسیژن، سرعت تنفس را بالا می‌برد و فرد احساس می‌کند نفس کشیدن برایش دشوار شده است. این وضعیت معمولاً موقت است و با استراحت و کاهش فشار بر بدن بهبود می‌یابد.
معنای استعاری و مجازی: در معنای دوم، نفس به شماره افتادن به صورت کنایه به حالتی اشاره می‌کند که فرد در آستانه مرگ یا در حالت بسیار وخیم جسمی و روحی قرار دارد؛ یعنی نفسش کم شده و گویا جانش به شماره افتاده است. این کاربرد برای توصیف کسی به کار می‌رود که شدیداً بیمار است، در حال جان کندن است یا در شرایط بحرانی زندگی‌اش قرار دارد. این تعبیر نشان‌دهنده ضعف شدید، ناتوانی و نزدیک شدن به پایان زندگی است و به نوعی استعاره از وضعیت بسیار وخیم جسمانی و روحی محسوب می‌شود.