مفهوم تفسیر به رای در متون دینی چیست

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تفسیر به رأی در متون دینی. تفسیر قرآن با نگرش غیر معتبر و بدون دلیل را تفسیر به رأی می گویند. در روایات فریقین، روایات فراوانی در نکوهش تفسیر به رأی وارد شده است که به بررسی آن ها می پردازیم.
در منابع حدیثی و تفسیری فریقین، روایات فراوانی در نکوهش تفسیر به رأی آمده و بر این مبنا، این شیوه تفسیری که در واقع تحمیل بر قرآن و تطبیق قرآن بر رأی مفسر است نه تفسیر در نظر بیشتر مفسران، ناپسند و غیر معتبر شمرده شده است.مجموع روایات از طریق شیعه، به حدود ۱۵ و از طریق عامه به ۵ می رسد که سه روایت به ابن عباس و یکی به جندب بن عبداللّه و روایت پنجم هم به ابوهریره یا سعد ختم می شود. روایات شیعی نیز گر چه فراوان اند، برخی از آن ها، مرسل و ضعیف است و چه بسا بتوان ادعا کرد که به جز سخنان امیرمؤمنان (علیه السلام)که در نهج البلاغه آمده و اعتبار و حجیت آن ها از راه های گوناگون از جمله اتقان و قوت مضمون و دیگر قراین و شواهد تاریخی و نیز اعتماد به گردآورنده آن ثابت است تنها روایت معتبر از نظر سندی، حدیثی قدسی است که صدوق به سند خود از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده و همگی راویان آن توثیق شده اند، با این حال برخی محدثان و محققان درباره روایات یاد شده، ادعای تواتر کرده اند. ظاهراً این تواتر مستندی ندارد و روایات از حد استفاضه فراتر نمی روند، مگر این که به سبب یکنواختی مضمون آن ها، ادعای تواتر معنوی بلکه تواتر اجمالی شود. گفتنی است که با توجه به همگونی مضامین این روایات و نقل از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) می توان ضعف سندی برخی روایات را از طریق صحت مضمون دیگر روایات، جبران کرد، بنابر این، اطمینان و وثوق نوعی به صدور این روایات فی الجمله از معصومان (علیهم السلام) حاصل است.
[ویکی فقه] تفسیر قرآن با نگرش غیر معتبر و بدون دلیل را تفسیر به رأی می گویند. در روایات فریقین، روایات فراوانی در نکوهش تفسیر به رأی وارد شده است که به بررسی آن ها می پردازیم.
در منابع حدیثی و تفسیری فریقین، روایات فراوانی در نکوهش تفسیر به رأی آمده و بر این مبنا، این شیوه تفسیری که در واقع تحمیل بر قرآن و تطبیق قرآن بر رأی مفسر است نه تفسیر در نظر بیشتر مفسران، ناپسند و غیر معتبر شمرده شده است.مجموع روایات از طریق شیعه، به حدود ۱۵ و از طریق عامه به ۵ می رسد که سه روایت به ابن عباس و یکی به جندب بن عبداللّه و روایت پنجم هم به ابوهریره یا سعد ختم می شود. روایات شیعی نیز گر چه فراوان اند، برخی از آن ها، مرسل و ضعیف است و چه بسا بتوان ادعا کرد که به جز سخنان امیرمؤمنان (علیه السلام)که در نهج البلاغه آمده و اعتبار و حجیت آن ها از راه های گوناگون از جمله اتقان و قوت مضمون و دیگر قراین و شواهد تاریخی و نیز اعتماد به گردآورنده آن ثابت است تنها روایت معتبر از نظر سندی، حدیثی قدسی است که صدوق به سند خود از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده و همگی راویان آن توثیق شده اند، با این حال برخی محدثان و محققان درباره روایات یاد شده، ادعای تواتر کرده اند. ظاهراً این تواتر مستندی ندارد و روایات از حد استفاضه فراتر نمی روند، مگر این که به سبب یکنواختی مضمون آن ها، ادعای تواتر معنوی بلکه تواتر اجمالی شود. گفتنی است که با توجه به همگونی مضامین این روایات و نقل از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) می توان ضعف سندی برخی روایات را از طریق صحت مضمون دیگر روایات، جبران کرد، بنابر این، اطمینان و وثوق نوعی به صدور این روایات فی الجمله از معصومان (علیهم السلام) حاصل است.
روایات شیعی
روایات موجود در منابع شیعی درباره مذمت تفسیر به رأی از این قرارند:أ. صدوق به سند خود از امام رضا (علیه السلام) به نقل از پدرانشان از رسول خدا ( صلی الله علیه وآله) نقل می کند که خداوند می فرماید: آن که کلام مرا به رأی خود تفسیر کند به من ایمان نیاورده است.... سند این روایت، صحیح است و همه راویانش توثیق شده اند.ب. به نقل صدوق از رسول خدا ( صلی الله علیه وآله) هر کس قرآن را به رأی خود تفسیر کند به خداوند دروغ بسته است. ج. نیز از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وآله) نقل می کند که از سه چیز از جمله تأویل ناروای قرآن بر امت خود اظهار نگرانی می کند. د. بر پایه روایتی دیگر، بیشترین نگرانی آن حضرت معنا کردن نابه جای قرآن است. ه. امام علی (علیه السلام) در پاسخ شخصی که مدّعی وجود تناقض در قرآن بود او را از تفسیر قرآن به رأی خود برحذر داشت، چرا که بسا آیه ای در ظاهر به کلام بشری شباهت داشته باشد؛ ولی معنا و مقصود آن با کلام بشر شباهت نداشته باشد. و. بر پایه نقلی، امام صادق (علیه السلام) فرمودند: اهل بصره در نامه ای به امام حسین (علیه السلام) معنای «صمد» را خواستند و امام در پاسخ با استناد به حدیثی از رسول خدا ( صلی الله علیه وآله) آنان را از جدال بدون علم و آگاهی درباره قرآن برحذر داشتند. ز. به نقل کلینی، قتادة بن دعامه به محضر امام باقر (علیه السلام) وارد شد. امام (علیه السلام) فرمود: ای قتاده!... به من گزارش شده که تو قرآن را تفسیر می کنی. گفت: آری. حضرت در ضمن سخنان خود فرمود: وای بر تو! اگر قرآن را از پیش خود تفسیر کرده ای که خود و دیگران را هلاک کرده ای.... ح. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که هر کس قرآن را به رأی خود تفسیر کند حتی اگر به نتیجه درستی نیز برسد مأجور نیست. ط. امام صادق (علیه السلام) در سخنی دیگر، تفسیر به رأی آیات کتاب خدا را کفر می شمرد. ی. از امام رضا (علیه السلام) نیز نقل شده که آن حضرت، علی بن محمد بن الجهم را از تأویل کتاب خدا با رأی خود برحذر داشت، چرا که تأویل آن را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند. (برای نمونه های بعدی به این منابع رجوع کنید )
روایات اهل تسنن
در منابع اهل سنت نیز روایاتی به طرق مختلف از رسول خدا ( صلی الله علیه وآله) نقل شده اند:أ. کسی که به رأی خود یا به آن چه علم و آگاهی ندارد در قرآن سخن گوید در آتش، منزل گزیند. ب. یا جای گاه خود را در آتش قرار دهد. ج. هر فرد با وضو که قرآن را به رأی خود تفسیر کند، وضویش را اعاده کند. د. کسی که در کتاب خداوند به رأی خود سخنی بگوید و به نتیجه درستی هم برسد، خطاکار است. بر پایه این روایات می توان برخی از آیات قرآنی را نیز در شمار نصوص نکوهش کننده تفسیر به رأی دانست؛ مانند آیه ۱۶۹ بقره /۲: «و اَن تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون»، آیه ۳۶ اسراء /۱۷ که انسان را از پیروی آن چه بدان علم ندارد نهی کرده است: «و لا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ اِنَّ السَّمعَ و البَصَرَ و الفُؤادَ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسولا»، آیه ۷ صفّ /۶۱ که کسانی را که بر خدا افترا می بندند ظالم ترین افراد معرفی کرده است: «و مَن اَظلَمُ مِمَّنِ افتَری عَلَی اللّهِ الکَذِبَ»، آیه ۶۸ انعام /۶: که رسول و مردم را به روی گردانی از یاوه گویان درباره آیات خدا امر می کند: «واِذَا رَاَیتَ الَّذینَ یَخوضونَ فی ءَایتِنا فَاَعرِض عَنهُم حَتّی یَخوضوا فی حَدیث غَیرِه». در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) آمده است که مراد از «یَخوضونَ فی ءَایتِنا» کلام درباره خدا و جدال در قرآن است و شامل افسانه سازان و داستان سرایان هم می شود.

تفسیر به رای در متون دینی

دانشنامه اسلامی

معنی کلمه اپاترید

معنی کلمه ایساطیس

معنی کلمه زبان دادن

معنی کلمه ابمیوه درمانی

معنی کلمه توبه و قبولی گواهی

معنی کلمه تزعیف

معنی کلمه خدای پرستیدن

معنی کلمه سیمای امام مهدی

معنی کلمه طی کردن

معنی کلمه فاب

معنی کلمه فمبوی

معنی کلمه حسبی الله و نعم الوکیل