کلمه ثخ در فارسی به معنای خمیر ترش، خمیرمایه یا مایه است. این واژه در متون قدیمی و آشپزی سنتی به ماده‌ای اشاره دارد که برای ور آمدن نان و فرآوری خمیر به کار می‌رود. خمیرمایه باعث می‌شود که خمیر نرم شود و حجم بگیرد و نان پس از پخت، سبک و خوش‌بو شود.
خمیر ترش یا ثخ معمولاً از ترکیب آرد و آب و مقداری مایه طبیعی یا مخمر به دست می‌آید و در محیطی مناسب برای مدتی نگهداری می‌شود تا عمل تخمیر انجام شود. این فرآیند تخمیر، علاوه بر ایجاد حجم و نرمی، باعث ایجاد طعم و عطر خاص نان نیز می‌شود و در آشپزی سنتی اهمیت زیادی دارد.
در گذشته، ثخ یا خمیرمایه به صورت دستی و با تجربه خانگی تهیه می‌شد و در هر خانه‌ای روش خاص خود را داشت. استفاده از ثخ نشان‌دهنده تبحر و مهارت آشپز در پخت نان و شیرینی‌ها بود و هنوز هم در بسیاری از نانوایی‌ها و آشپزخانه‌های سنتی کاربرد دارد. این ماده یکی از ارکان اصلی تهیه نان و برخی خوراک‌های سنتی است.
