جبت در زبان عربی معانی متعددی از جمله بت، کاهن، ساحر، جادو و همچنین هر چیز بیفایده یا معبود باطل را در بر میگیرد. بر اساس شواهد قرآنی، به نظر میرسد منظور از جبت در این آیه شریفه، معبود باطل و بت است؛ زیرا گاهی به دلیل بیفایده بودن، به آن جبت گفته میشود. راغب اصفهانی نیز هر دو کلمه «جبت» و «جبس» را به معنای بیفایده دانسته است. این آیه به روشنی نشان میدهد که برخی از اهل کتاب، در مورد مسلمانان و مشرکان، خود را سزاوارتر و برتر از مؤمنان بتپرست میدانستند. چنین قضاوتی با انگیزههای خصمانه نسبت به اسلام صورت گرفته است، چرا که یهودیان با پیروان قرآن اشتراکات فراوانی داشتند، اما با بتپرستان هیچ وجه مشترکی نداشتند. به همین دلیل، خداوند در آیه بعدی آنها را لعنت میکند.
روایات تاریخی، از جمله آنچه در الدر المنثور سیوطی از المیزان نقل شده، بیان میکنند که پس از تقویت جایگاه پیامبر اسلام (ص)، کعب بن اشرف، از یهودیان، کنارهگیری کرد و به مکه رفت. او در آنجا در پاسخ به پرسش مشرکان درباره برتری دینشان نسبت به دین محمد (ص) و یارانش، دین مکه را بهتر و قدیمیتر و دین اسلام را نوظهور دانست. در همین راستا، آیه شریفه «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ… نازل گردید. قابل ذکر است که کلمه جبت تنها یک بار در قرآن کریم به کار رفته است، در حالی که کلمه «طاغوت» که در همین آیه آمده، در اصل مصدر و به معنای طغیان است و غالباً به معنای فاعل (کسی که طغیان میکند) به کار میرود و برخی آن را به معنی معبود باطل نیز دانستهاند.
تحلیل معنایی و تاریخی کلمه جبت در کنار طاغوت، تصویری روشن از تلاشهای برخی اهل کتاب برای مقابله با اسلام و نسبت دادن برتری به باورهای باطل ارائه میدهد. این متن قرآنی، ضمن تبیین واژگان، به عمق دشمنیها و شبههپراکنیها علیه دین اسلام اشاره دارد و نشان میدهد که چگونه باورهای نادرست و بیفایده، حتی از سوی کسانی که خود را اهل کتاب میدانستند، ترویج میشده است. درک این ریشههای تاریخی و معنایی به ما کمک میکند تا پیامهای قرآن را عمیقتر درک کنیم و در برابر تحریفات و قضاوتهای نادرست هوشیار باشیم.
