دانشنامه اسلامی
حضور تصوف در جهان غرب، با افزایش حضور مسلمانان در این بخش از جهان به ویژه در دهه های اخیر، رابطه ای مستقیم دارد و تردیدی نیست که تصوف خود یکی از عوامل گسترش اسلام در غرب بوده است.اما در بررسی های تاریخیِ چگونگی نشر اسلام در سرزمین های غربی، برخی از محققان عامل اصلی جذابیت گرایش های صوفیانه برای غربیان را، نه صرف حضور اسلام و مسلمانان در جهان غرب، بلکه جست وجوی مشتاقانۀ دنیای متجدد در حکمت شرق برای یافتن حقیقت و فلسفه ای نجات بخش برای زندگی، و گاه تفسیری زیبایی شناسانه و دینی از عشق و هماهنگی، برای رهایی از سردرگمی های نظری و الاهیاتی دانسته اند و تصوف را به مثابۀ پدیده ای که از اشکال اسلام سنتی فاصله گرفته و با قابلیت انعطاف پذیری، بر بُعد باطنی و جنبۀ معنوی دین تأکید دارد، به شمار آورده اند.این اشتیاق، همراه با سازگاری و مدارای تصوف در بسترهای مختلف اجتماعی و فرهنگی، و ایجاد فضایی تلفیقی از اسلام و تمدن غرب، و نیز تأکید آن بر تعاملی فراملیتی، سبب جذابیت آن نزد غربیان شده، و مطالعۀ اهمیت نقش آن در جوامع متجدد را امری ضروری ساخته است.
تحقیقات دانشگاهی
به رغم چنین ضرورتی، برخی از محققان بر این باورند که در فضای دانشگاهی غرب، به این دلایل مطالعات جدی و محققانه دربارۀ تصوف به عنوان بُعد عرفانی اسلام صورت نگرفته است:۱. جدید بودن مطالعۀ پدیدۀ حضور اسلام در سرزمین های غربی و فقدان آگاهی از خاست گاه های این دین در این کشورها. این از آن روست که محققان غربی عموماً اسلام را منحصر به مسلمانانِ متولدِ شرق می دانستند و نوگروندگان به آن را جزو مجموعۀ یک پارچۀ جامعۀ مسلمانان به شمار نمی آوردند.۲. هم زمانی نسبی ظهور گروه های صوفی در غرب، با روی آوردن جامعۀ غربی به ادیان شرقی در دهۀ ۱۹۶۰م، که موجب شد برخی پژوهش گران دانشگاهی، مسلمانان سنتی و گروه های ضدفرقه ای، ظهور این گرایش ها را به ویژه در آمریکا، صرفاً پدیده ای از نوع جریان های فرقه گرایی، جنبش های ضدفرهنگی، و یا جنبش های نوظهور عصر جدید به شمار آورند و آن را از جمله موضوعات جدی در حوزۀ مطالعات ادیان ندانند.۳. عدم توجه به رابطۀ میان سنن مکتوب کهن، و معنویت عامیانه، و اساساً فقدان بررسی کافی رابطۀ واقعی سنن قدیم عرفانی با زندگی امروز و کاربرد آن ها، و نیز عدم بررسی جای گاه شخصیت های مقدس یا «اولیاء الله» در تصوف به طور کلی، و در دورۀ معاصر به طور اخص. این امر به نوبۀ خود به جای گاه تاریخی تصوف در درون و بیرون جامعۀ اسلامی باز می گردد که گاه در کنار جریان اصلی دین و گاه در برخورد با آن مطرح بوده است و امروزه نیز رابطۀ میان نهضت های صوفیانۀ فعلی با اسلام را پیچیده و مشکل کرده است، به ویژه که برخی از آنان این رابطه را انکار می کنند و برخی دیگر به احیای مجدد آن قائل اند. افزون بر این، دیدگاه های نقادانۀ تجددگرایان، مسلمانان اصلاح طلب، بنیادگرایان و برخی از مستشرقان که تصوف را مجموعه ای از عناصر خرافی عوام زده، مخالف تجدد و گاه غیراسلامی می دانند که ریشه در عقب ماندگی و انحطاط ناشی از دوران های استعماری و عواقب ناگوار پس از آن دارد، در این عدم توجه نقش داشته است. البته گروه های صوفی نیز در پاسخ به این انتقادات از یک سو کوشیده اند تا خاست گاه اسلامی تصوف را نشان دهند و از سوی دیگر، با حضور در مجامع چندفرهنگی که متشکل از ادیان مختلف است، سعی در ارتباط با دیگر سنن دینی داشته اند.تشکیل گردهمایی های سالانه از گروه های مختلف صوفی با اجرای مراسم مشترک، جلوه ای از این وحدت گرایی صوفیانه در غرب است.
هویت اسلامی
با این همه، هویت اسلامی این گروه ها همچنان مسئله ای مورد مناقشه باقی مانده است و امروزه در کشورهای غربی، صوفیان ۳ نوع روی کرد مختلف در این زمینه دارند:۱. گروهی که با جدیت از شریعت و مناسک اسلامی پیروی می کنند و در پوشش و روش تابع کشور مبدأ هستند.۲. گروه هایی که انعطاف بیشتری نسبت به تازه واردان نشان می دهند، با این فرض که آن ها پس از جذب جنبه های باطنی در خود، می توانند به تدریج ابعاد بیرونی دین را نیز بپذیرند.۳. گروه هایی که صادقانه نمادهای دینی و شریعت اسلامی را کنار گذاشته اند و تصوف را جنبۀ عرفانی اسلام، و مشابه با عرفان دیگر ادیان می شمارند، که مشهورترین آن ها عنایت خان است. افزون بر این ها، شاید به توان جریان نسبتاً جدیدتری را که در سدۀ ۲۰م پس از این روی کردها شکل گرفت، نیز به این دسته بندی افزود و آن جنبش باوا محیی الدین در آمریکاست که ضمن تلاش برای حفظ رسالت تاریخی تصوف در پای بندی به اعتقادات دینی و تأکید بر رابطۀ مرید و مراد (قطب)، توانسته است خود را با ملزومات جهانی شدن سازگار نماید و با جمع جنبه های باطنی و ظاهری اسلام، مخاطبانی در میان مسلمانان و غیرمسلمانان بیابد.
نظرات درباره تأثیرات تصوف
...
