ابوالمطرف احمد بن عبدالله

ابوالمطرف، احمد بن عبدالله بن عمیره مخزومی (۵۸۲-۶۵۸ق/ ۱۱۸۶-۱۲۶۰م)، ادیب، کاتب، فقیه و شاعر برجسته اندلس و مغرب بود. او در خانواده‌ای اهل شقر از تیره مخزوم و قریش به دنیا آمد و تحصیلات خود را در شقر و سپس بلنسیه گذراند. شاگردان و استادان متعدد وی، از جمله ابوالربیع کلاعی و ابوالحسن احمد بن واجب، پایه‌های علمی و ادبی او را شکل دادند. ابوالمطرف علاوه بر کسب علوم نقلی، در فقه، کلام، فلسفه و طب نیز تبحر داشت و توانست دانش خود را در دربارها و شهرهای مختلف اندلس و مغرب به کار گیرد.

او در دوران زندگی‌اش در مشاغل دیوانی و قضایی متعددی فعالیت کرد و به سبب دلبستگی به جاه و مقام، در دربار امیران و فرمانروایان مختلف خدمت کرد. ابوالمطرف در شهرهای بلنسیه، شاطبه، مرسیه و دیگر شهرها به کتابت و نگارش رسائل اداری و رسمی مشغول بود و بیعت‌نامه‌ها و رسائل متعددی برای امیران و حکام اندلس و مغرب نوشت. او در این نامه‌ها علاوه بر فعالیت دیوانی، وضعیت سیاسی و اجتماعی زمانه خود را ثبت کرده و اطلاعات تاریخی ارزشمندی از دوران انحطاط موحدون و حکومت‌های پس از آن به جای گذاشته است.

شهرت اصلی ابوالمطرف در نثر فنی و متصنع اوست که با تکلف در صنایع بدیعی، جناس، طباق و سجع همراه بود. آثار او شامل رسائل دیوانی و اخوانی، اشعار متنوع، و کتاب‌های بلاغت، کلام و تاریخ است. برخی آثار مهم او عبارتند از «التنبیهات علی ما فی البیان من التمویهات»، «تعلیقات بر المعالم فخررازی» و مجموعه‌ای از رسائل شامل بیعت‌نامه‌ها و نامه‌های ادبی. او به رغم نثر پیچیده، در برخی اشعار حکمت‌آمیز و نامه‌های دوستانه از روانی و سادگی بهره برده است. آثار او منبعی ارزشمند برای مطالعه تاریخ، ادب و زندگی اجتماعی اندلس و مغرب در قرون وسطی به شمار می‌روند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] أبوالمطرف أحمد بن عبدالله بن محمد بن عمیرة مخزومی در رمضان 582ق در جزیره شقر در 18 مایلی شرق اندلس متولد شد. نسب او به بنی مخزوم، تیره ای از قریش می رسد.
ابوالمطرف مقدمات علوم را در شقر فراگرفت و سپس راهی بلنسیه شد تا دانش خویش را نزد استادان آن شهر کمال بخشد. در ابتدای طلب علم، به حدیث و روایت عنایت شدیدی داشت و از اساتید این علم حدیث بسیار شنید. سپس به معقولات و اصول فقه پرداخت. او به علوم ادبی نیز علاقه داشت.
در راه تحصیل علم، به شهرهای مختلف اندلس سفر کرد. با آنکه تاریخ دقیق سفرهای ابوالمطرف و مدت اقامت و دانش اندوزی او معلوم نیست، از قراین چنین پیداست که دست کم دو دهه از عمر وی در این کار سپری شده اما این سال ها یکسره به تحصیل دانش نگذشت. در واقع ابوالمطرف که به روایتی، سخت دلبسته جاه و مال بود، از همان آغاز، اندیشه راهیابی به دربار امیران و بزرگان را در سرمی پروراند. به همین سبب، بسیار زود در سلک کاتبان درآمد و تمامی سال های عمر وی در کار کتابت و قضا در شهرهای اندلس و مغرب گذشت.
آنچه اکنون مایه افتخار اوست، گذشته از ارزش ادبی آثار وی که چندان متمایز از آثار نویسندگان بزرگ اندلس نیست، همانا آگاهی های تاریخی سودمندی است که وی ضمن رسایل رسمی و غیررسمی خود، درباره جنبه های گوناگون حیات سیاسی و اجتماعی اندلس،در عصر انحطاط و از هم پاشیدگی آن و نیز مغرب به دست داده است. بخشی از رسایل او مربوط به دروه حکومت فرمانروایانی است که پس از سقوط موحدون در اندلس سربرآوردند (عصر سوم ملوک الطوایف) و در کتاب های تاریخ، آگاهی های چندانی از حکومت آنان در دست نیست. در بررسی شرح حال ابوالمطرف و آنچه از رفتار و کردار وی نقل شده، نشانه هایی می توان یافت که برای پی بردن به جنبه هایی از منش و شخصیت او و همتایانش سودمند است.
دلبستگی وی به مناصب دیوانی و دولتی که او را به قلمروهای متفاوت و دربارهای گوناگون کشانید،در عین حال با نوعی زیرکی و انعطاف پذیری همراه بود که مانع گرفتار شدن او در ورطه های سهمناکی می شد که برخی از همکاران او، از جمله دوستش انبار، را به کام مرگ کشانید. این ویژگی های وی البته با اوضاع سیاسی آن عصر که هوس های فرمانروایان و گردبادهای سیاسی بر آن حاکم بود، سازگاری داشت و در واقع می توان گفت که فرصت طلبی و عافیت جویی طبقه ای از ادیبان و کاتبان درباری که ابوالمطرف نمونه شاخص آن است، نه صرفاً خصوصیتی اخلاقی، بلکه پدیده ای اجتماعی بود که با ساختار سیاسی و شیوه حکومت در آن عصر پیوند داشت. با اینهمه، علایق او را نمی توان یکسره در جاه و مقام خلاصه کرد.آنچه در رسایل غیر رسمی او می بینیم،چهره مردی است که پیوندهای اجتماعی و علایق خانوادگی را سخت ارج می نهد و مشغله های دیوانی، مانع توجه به مسائل و نیازهای مردم نیست.
وی خود در اجازه ای که در اواخر عمر به یکی از شاگردان خویش داده، تنی چند از مشایخ بزرگ خود و آثاری را که نزد آنان خوانده، برشمرده است: