معنی جدال و مراء چیست

جدال و مراء

در لغت‌شناسی، جدال به گفت‌وگویی تعریف می‌شود که با هدف مغلوب‌سازی طرف مقابل و تحمیل نظر صورت می‌گیرد. این اصطلاح از ریشهٔ «جَدْل» به معنای تابیدن محکم طناب گرفته شده است؛ چرا که فرد مجادله‌کننده می‌کوشد با پیچاندن کلام و استدلال، حریف را وادار به تسلیم در برابر دیدگاه خود کند. از نگاه اخلاقی نیز جدال هنگامی رخ می‌دهد که شخصی با انگیزه‌ای غیردینی و با هدف عیب‌جویی و خودنمایی فکری، به اعتراض علیه سخن دیگری برمی‌خیزد.

در حوزهٔ منطق، جدال به روشی استدلالی اطلاق می‌شود که در آن از پیش‌فرض‌ها و مسلَّمات طرف مقابل برای اقناع یا خاموش کردن وی استفاده می‌گردد. اگر این شیوه با ادب و متانت همراه باشد، به جدال احسن تبدیل می‌شود که در متون دینی مورد تحسین قرار گرفته است. این مفهوم در قرآن کریم در سه معنای اصلی به کار رفته است: مجادلهٔ حق، مجادلهٔ باطل و دفاع. تفاوت این موارد به مصداق و انگیزهٔ مجادله بازمی‌گردد، نه مفهوم بنیادین آن.

برای نمونه، در آیاتی که بر دفاع از ستمکاران نهی شده یا پرسش از مدافعان در قیامت اشاره دارد، جدال به معنای دفاع به کار رفته است. در مقابل، هنگامی که قرآن به مجادله‌ای نیکو با اهل کتاب فرمان می‌دهد، مصداق آن «مجادلهٔ حق» است. همچنین در مواردی که پس از آشکار شدن حق، باز هم به ستیز ادامه داده می‌شود یا باطل برای محو حق به کار گرفته می‌شود، مجادلهٔ باطل مورد اشاره قرار گرفته است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] راغب اصفهانی در معنای لغوی می گوید: جدال عبارت است از بحث و گفتگویی که به منظور کوبیدن طرف و غالب شدن بر او صورت می گیرد و علت این که به این گونه مباحث مجادله می گویند این است که دو نفر در برابر یکدیگر به بحث و مشاجره می پردازند تا هر کدام فکر خود را بر دیگری تحمیل کند.
ریشه کلمه «جدال» از «جدلت الحبل» (طناب را محکم تابیدم) گرفته شده است. چون کسی که چنین سخنی می گوید می خواهد دیگری را با سخن و رأی خود بپیچاند تا در نتیجه طرف مقابل با زور از افکار و عقاید خود دست بردارد و علمای اخلاق در تعریف جدال چنین گفته اند که شخصی در مقام اعتراض به سخن دیگری باشد و همتش بر این اساس پایه ریزی گردد که عیب و ایراد آن را آشکار سازد با این قصد که او را خوار ساخته، خود را فردی زیرک و فهیم نشان دهد بدون این که انگیزه دینی یا فایده آخرتی در میان باشد.
جدال در اصطلاح علم منطق عبارت است از آن که انسان از مسلّمات طرف مقابل، علیه او بهره برداری کند؛ در مقام استدلال از مقدماتی که طرف قبول دارد استفاده کند که این روش برای قانع کردن یا خاموش کردن طرف مقابل بسیار مؤثر است و چنانچه کیفیت برخورد در این گونه استدلال، متین و خوب باشد همان جدال احسن است که قرآن آن را تحسین کرده است.
این کلمه به سه معنای مجادله حق و مجادله باطل و دفاع در قرآن بکار رفته است و همه در اصل معنا یکی است و فرق آنها در مصادیق است: مثلاً در آیاتی که می فرماید: «از آنها که به خود خیانت کردند دفاع مکن» و «از آنها در پیش خدا، روز قیامت چه کسی دفاع می کند». جدال به معنای دفاع بکار رفته است و در آیه «با آنها (یهودیان) به روشی که نیکوتر است مناظره کن».
به معنای مجادله حق استعمال شده است؛ در آیاتی همچون «آنها پس از روشن شدن حق باز با تو مجادله می کنند». و «بوسیله باطل مجادله می کنند تا بدان وسیله حق را نابود سازند». مجادله باطل مد نظر واقع شده است.
البته ناگفته نماند اکثر استعمال این کلمه در قرآن در منازعه و مخاصمه و مجادله ناحق بکار رفته است که در موارد متعدد نهی از آنها شده است؛ از آن جمله در حج که عملی عبادی، سیاسی، اجتماعی و... است به صراحت از آن نهی شده است و با این دستور، تمرین عملی برای حاجیان و قدم گذاران در وادی عشق و عمل و خودسازی می دهد. در روایت هم وارد شده است که روزی پیامبر صلی الله علیه و آله بر گروهی که مشغول مجادله بودند وارد شدند و بعد از عتابشان فرمودند: «پیشینیان شما را جدال و مراء هلاک کرد».
آنگاه شروع به بیان آثار وخیم و نامبارک آن کرده، فرمودند: «مجادله را ترک گویید چرا که مؤمن هرگز در بحث به ستیز نمی پردازد، مجادله را ترک گویید که مجادله گر زیان دیده است و من در روز قیامت از آن که مناقشه کند، شفاعت نمی کنم و هر که ترک مجادله کند در حالی که حق با اوست من برای او سه خانه در باغهای جنت و در میانه آن و بالاترین طبقه آن ضمانت می کنم، مجادله را ترک کنید زیرا پروردگارم بعد از پرستش بتان اولین چیزی که مرا از آن نهی فرمود «مراء» بود.