محمد بن نعمت بن عبیدالله، که با لقب برجستهٔ ابوالْمَعالی شناخته می‌شود، فقیه، محدث و نویسنده‌ای برجسته در سده‌های میانی اسلامی است که تاریخ وفات او پس از سال ۴۸۵ هجری قمری ثبت شده است. شهرت اصلی او مدیون تألیف کتاب مهم بیان الادیان است که آن را در سال ۴۸۵ق به پایان رساند. آشنایی او با علم حدیث نشان‌دهنده عمق دانش وی در منابع دینی و فقهی زمان خود بوده است. با توجه به اینکه ابوالْمَعالی از قاضی ابوالفتح بلخی عبدالرحیم بن عبدالله (متوفی ۴۵۰ق) مستقیماً حدیث شنیده است، می‌توان دریافت که او در اواخر قرن پنجم هجری قمری در محافل علمی فعال بوده و از اساتید معاصر خود بهره برده است.
یکی از نکات قابل تأمل در زندگی و آثار ابوالْمَعالی، عدم تصریح واضح وی به مذهب فقهی خویش است. این ابهام موجب شده تا محققان دیدگاه‌های متفاوتی را مطرح کنند؛ برخی او را در زمره علمای اهل سنت و پیرو مذهب حنفی دسته‌بندی کرده‌اند. با این حال، شواهدی نیز وجود دارد که بر اساس آن‌ها، برخی دیگر بر تشیع وی، یا دست‌کم گرایش شدید او به مکتب تشیع، تأکید ورزیده‌اند. این تضاد در انتساب مذهبی، اهمیت کتاب بیان الادیان را دوچندان می‌کند، زیرا این اثر می‌تواند منبعی دست اول برای درک تفکرات کلامی و فقهی او در آن دوره حساس تاریخی باشد.
با وجود اینکه تاریخ دقیق تولد و وفات ابوالْمَعالی نامعلوم باقی مانده است، بازه زمانی فعالیت‌های علمی وی مشخص است. او در نیمه دوم قرن پنجم هجری قمری به اوج رسید، چنانکه روایت وی از استادش قاضی بلخی (متوفی ۴۵۰ق) نشان می‌دهد او در آن زمان جوانی یا میانسالی بوده است. تألیف اثر محوری‌اش، بیان الادیان، در سال ۴۸۵ق، نقطه عطف فعالیت‌های او محسوب می‌شود. این کتاب، که محتوای آن از اهمیت بالایی برخوردار است، گواهی بر تلاش او برای نظام‌مند ساختن مبانی اعتقادی و فقهی در جامعه علمی زمان خود بوده است.
