چرخ دولابی در زبان فارسی کنایه‌ای شاعرانه است که به آسمان یا همان فلک اشاره دارد. واژه‌ی دولاب در اصل به معنای چرخی است که با آن آب از چاه یا نهر کشیده می‌شود. از آن‌جا که آسمان در نگاه قدما همچون چرخی بزرگ و گردان در حرکت بود، آن را به چرخ دولابی تشبیه کرده‌اند.
این تعبیر بیشتر در ادبیات و شعر فارسی دیده می‌شود؛ جایی که شاعران برای بیان بی‌ثباتی دنیا، گردش روزگار و تغییر احوال انسان‌ها از این ترکیب استفاده می‌کردند. آسمان در نظر آنان همچون چرخی پیوسته در گردش بود که سرنوشت و خواب و بیداری آدمیان را رقم می‌زند.
برای نمونه در بیت آورده‌شده: «زین چرخ دولابی ترا آمد گران خوابی ترا / فریاد از این عمر سبک زنهار از این خواب گران»؛ شاعر با استفاده از تعبیر «چرخ دولابی»، ناپایداری روزگار و گذران سریع عمر را به تصویر کشیده است؛ به این معنا که گردش آسمان پیوسته انسان را از بیداری به خواب و از شادی به غم می‌برد. بنابراین، این اصطلاح کنایه از آسمان و ناپایداری روزگار است.
