قارص

این شهر مرکز استان قارص، در شمال‌شرقی ترکیه و در کنار رودخانۀ قارص واقع شده است. این شهر در فاصلۀ ۱۹۲ کیلومتری شمال‌شرقی ارزروم و در نزدیکی ویرانه‌های آنی، پایتخت تاریخی ارمنستان، قرار دارد. جمعیت آن بر اساس آمار سال ۱۹۹۰ میلادی، حدود ۷۸٬۵۰۰ نفر است. در ارتفاع ۱٬۷۵۰ متری از سطح دریا و در مجاورت کوه آرارات، بلندترین قلۀ ترکیه، موقعیت شده است. این منطقه دارای آب‌وهوای بسیار سرد، زمستان‌های طولانی و پُربرف است و اقتصاد آن عمدتاً بر پایۀ کشاورزی و دامداری استوار می‌باشد. از مهم‌ترین محصولات آن می‌توان به پنیر، قالی، نمد و پارچه‌های ضخیم اشاره کرد. این شهر همچنین به‌عنوان یکی از مراکز مهم گردشگری زمستانی و فرهنگی در منطقه شناخته می‌شود.

تنها ۴۸ کیلومتر با مرز ارمنستان فاصله دارد و به‌دلیل موقعیت راهبردی خود، شاهد جنگ‌های متعدد و تغییر مالکیت‌های پیاپی در طول تاریخ بوده و تا امروز نیز به‌عنوان یک پایگاه نظامی مهم محسوب می‌شود. از بناهای تاریخی و دیدنی این شهر می‌توان به کلیسای جامع ارمنی حواریون مقدس (متعلق به قرن پنجم هجری/یازدهم میلادی)، چندین بنای ساخته‌شده به سبک معماری روسی، پل سنگی بازالتی روی رودخانۀ آرپاچای (سال ۹۸۷ هجری/۱۵۷۹ میلادی) و یک کاخ دوطبقه از جنس سنگ بازالت در دامنۀ قلعۀ آن (هم‌دوره با پل مذکور) اشاره کرد.

این منطقه از دوران نوسنگی مسکونی بوده و در طول تاریخ، تمدن‌ها و حکومت‌های گوناگونی از جمله اورارتوها، سکاها، اشکانیان، ساسانیان، رومیان، سلجوقیان، گرجیان، ترکمانان و عثمانیان بر آن فرمان رانده‌اند. این شهر در اوایل قرن چهارم هجری/دهم میلادی به‌عنوان پایتخت ارمنستان انتخاب شد. پس از آن، سلجوقیان در اواسط قرن پنجم هجری/یازدهم میلادی و گرجی‌ها در اوایل قرن هفتم هجری/سیزدهم میلادی آن را فتح کردند. در سال ۷۸۹ هجری/۱۳۸۶ میلادی، امیر تیمور باروها و استحکامات به‌جای‌مانده از سلجوقیان را ویران کرد. عثمانی‌ها در قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی و به فرمان سلطان مراد سوم، شهر را بازسازی نمودند. در سال ۱۱۱۳ هجری/۱۶۰۴ میلادی، شاه عباس کبیر صفوی این شهر را تصرف کرد. سپس در سال ۱۲۴۶ هجری/۱۸۲۸ میلادی، نیروهای روسیه آن را تسخیر نمودند و کنگرۀ برلین در سال ۱۲۹۵ هجری/۱۸۷۸ میلادی، شهر و نواحی اطراف آن را به روسیه واگذار کرد؛ اگرچه بر اساس پیمان‌های صلح بعدی، قارص به ترکیه بازگردانده شد. پس از پیمان برست‌لیتوفسک در سال ۱۳۳۷ هجری/۱۹۱۸ میلادی، این شهر دوباره به دولت عثمانی بازگردانده شد و نهایتاً پیمان مرزی ترکیه و شوروی در سال ۱۳۴۰ هجری/۱۹۲۱ میلادی در قارص به امضا رسید. این شهر که روزگاری با جمعیتی نزدیک به ۱۰۰٬۰۰۰ نفر، یکی از ایستگاه‌های مهم جادۀ ابریشم محسوب می‌شد، پس از حملۀ مغول‌ها در سال ۶۳۷ هجری/۱۲۳۹ میلادی برای مدتی متروکه شد.

تصویر معنی قارص

لغت نامه دهخدا

قارص. [ رِ ] ( ع ص ) شیر زبان گز. || شیر ترش که بر آن شیرهای دیگر دوشند چندانکه ترشی آن زائل گردد: عدا القارص فحزر؛ ای جاوز الی اَن حمض؛ بجائی گویند که کار از حد درگذرد. ( منتهی الارب ). رجوع به دزی:«ق رس » و «ق رص » شود. || ( ص ) گزنده. || ( اِ ) کرمکی است شبیه به پشه. ( منتهی الارب ).
قارص. ( اِخ ) خُرسه. قرص. شهری است در قفقاز. در 70هزارگزی جنوب غربی الکساندروپول و 200هزارگزی شمال شرقی ارض روم ( ارزنة الروم ) و ارتفاع آن از سطح دریا1905 گز میباشد. این شهر از لحاظ موقع نظامی اهمیت فراوانی دارد و دارای قلعه های محکم و استحکامات نظامی است و از لحاظ تجارت نیز قابل اهمیت است. از شهرهای بسیار قدیمی است و در کتاب بطلمیوس به نام «خرسه » از آن یاد شده و در جغرافیای عرب قرص ضبط گردیده است. سلجوقیان این شهر را تصرف کردند و به کشورهای اسلامی ملحق ساختند و بعد به تصرف مغول ها درآمد و باز به دست ایرانیان افتاد و در جنگهای چالدران ضمیمه کشورعثمانی گردید. 62 درصد سکنه آن مسلمان و 32 درصد مسیحی هستند و مرکب از طوائف ترکمان و کرد و قرة قالپاق و غیره میباشند. از روزی که این شهر به دست روسها افتاد 60870 تن از سکنه مسلمان آن به مملکت عثمانی مهاجرت کرده اند. ( از قاموس الاعلام ترکی ). مؤلف معجم البلدان آن را قرص ضبط کرده و مینویسد شهری است در ارمنستان از نواحی تفلیس دو روز فاصله است. ( از معجم البلدان چ سعادت مصر ج 7 ص 52 ). و رجوع به کارس شود.

فرهنگ فارسی

شهریست قدیمی که امروزه در کشور ترکیه در کنار رود [ قارص چای ] قرار دارد و حدود ۲٠۵٠٠ تن جمعیت آنست و آن سابقا جزو قفقاز محسوب میشد.
خرسه قرص

دانشنامه عمومی

قارص ( به ترکی استانبولی: Kars، به ارمنی: Կարս، به کردی: qares، به آذری: Qars ) شهری است در شمال شرقی ترکیه که مرکز استان قارص می باشد. شهر قارص پیش از این مرکز شهرستان سنجق از استان ارزروم بود.
شهر باستانی آنی واقع در استان قارص ترکیه در فهرست میراث جهانی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد «یونسکو» به ثبت رسیده است.
در سده ۱۰ میلادی ناحیه قارص تشکیل یکی از پادشاهی های ارمنی به نام پادشاهی باگراتونی را می داد.
بعدها قارص توسط سلجوقیان، در سده سیزدهم توسط مغول ها و در ۱۳۸۷ توسط تیمور لنگ اشغال شد. همچنین نبرد قارص جنگی بود از سری جنگ های صفویان و عثمانی بین سال های ۱۵۳۲ و ۱۵۵۵ میلادی که در ۲۷ اوت ۱۵۴۸ میلادی روی داد. پس از آن این شهر تا سال ۱۸۷۷ در دست عثمانیان بود. ارگی که توسط سلطان مراد سوم عثمانی ساخته شده بود توانست در برابر محاصره لشکر ایران در سال ۱۷۳۱ به فرماندهی نادر شاه و بعدها در برابر حملات روسیه دوام بیاورد.
این شهر در «نبرد قارص» در جنگ روسیه و عثمانی در ۱۸۷۷–۷۸ به شدت شکست خورد و با عقد قرارداد سن استفانو به روسیه پیوسته شد.
تا این که پس از سقوط شاهنشاهی تزار و قرارداد برست - لیتوسک در ۱۹۱۸ طی ماجراهایی خونین که باعث کوچ تعداد زیادی از اهالی این منطقه با شهرهای مجاور از جمله باکو و تبریز گردید به امپراتوری عثمانی واگذار شد. امروزه نوادگان این افراد در این شهرها به نام زادگاهشان معروف هستند! البته در اثر اشتباهی که در موقع صدور شناسنامه در ایران رخ داده به جای کلمه صحیح قارص کلمه اشتباه قارس درج گردیده است.
• قارص محلی است که داستان برف ( 'Kar' )، رمان معروف اورهان پاموک، نویسنده ترکیه ای، در آن قرار دارد.
• شاعر ارمنی، یغیشه چارنتس در قارص به دنیا آمده است.
• فیلسوف و عارف یونانی - ارمنی، جورج ایوانویچ گورجیف دروان کودکی و بلوغ خود را در قارص گذراند.

دانشنامه آزاد فارسی

قارْص (Kars)
کلیسای جامع ارمنی حواریون مقدس، کلیسای جامع ارمنی حواریون مقدس، کلیسای جامع ارمنی حواریون مقدس، مرکز استان قارص، در شمال شرقی ترکیه، کنار رود قارص، در ۱۹۲ کیومتری شمال شرقی اَرزروم و نزدیک ویرانه های آنی، پایتخت قدیم ارمنستان. ۷۸,۵۰۰ نفر جمعیت دارد (۱۹۹۰). در ارتفاع ۱,۷۵۰متری از سطح دریا و نزدیک کوه آرارات، بلندترین قلۀ ترکیه، قرار دارد. در منطقه ای کوهستانی است و آب و هوای بسیار سرد و زمستان های طولانی و پربرف دارد. اقتصاد آن بر پایۀ کشاورزی و دامداری استوار است و پنیر، قالی، نمد، و پارچه های ضخیم تولید می کند. از مراکز جهانگردی زمستانی و توریسم فرهنگی است. ۴۸ کیلومتر از مرز ارمنستان فاصله دارد و جنگ های متعدد و تغییراتی را در مالکیت خود شاهد بوده است و هنوز هم از پایگاه های مهم نظامی است. ازجمله بناهای دیدنی آن است: کلیسای جامع ارمنی حواریون مقدس، از قرن ۵ق/۱۱م چندین بنا به شیوۀ معماری روسی؛ پل سنگی بازالتی بر روی رود آرپاچای (۹۸۷ق/۱۵۷۹)؛ و یک کاخ دو طبقه از سنگ بازالت در دامنۀ قلعۀ قارص (۹۸۷ق/۱۵۷۹). قارص از عصر سنگ تراشیده تاکنون مسکونی بوده است. کارساک ها از ۱۲۷ تا ۱۳۰پ م از قفقاز به این منطقه آمدند. اورارتوها، سکاها، اشکانیان، ساسانیان، رومیان، سلجوقیان، گرجیان، ترکمانان، و عثمانیان بر آن فرمان رانده اند. اوایل قرن ۴ق/۱۰م پایتخت ارمنستان شد. ترک های سلجوقی در اواسط قرن ۵ق/۱۱م و گرجی ها در اوایل قرن ۷ق/۱۳م آن را تصرف کردند. امیرتیمور شهر و باروی آن را که سلجوقیان ساخته بودند، ویران کرد (۷۸۹ق/۱۳۸۶م). عثمانی ها در قرن ۱۰ق/۱۶م به فرمان مراد سوم آن را بازسازی کردند. در ۱۱۱۳ق/۱۶۰۴ شاه عباس کبیر آن را تصرف کرد. در ۱۲۴۶ق/۱۸۲۸ روس ها آن را تسخیر کردند و کنگرۀ برلین شهر و نواحی پیرامون آن را به روس ها واگذار کرد (۱۲۹۵ق/۱۸۷۸)؛ در حالی که بر طبق پیمان های صلح، قارص به ترکیه بازگردانده شده بود. پیمان برست لیتوفسک مجدداً آن را به دولت عثمانی بازگرداند (۱۳۳۷ق/۱۹۱۸) و پیمان بین ترکیه و شوروی (۱۳۴۰ق/۱۹۲۱) در قارص امضا شد. این شهر که در گذشته ۱۰۰هزار نفر جمعیت داشت، پس از حملۀ مغول ها در ۶۳۷ق/۱۲۳۹م متروکه شد. قارص درگذشته از منزلگاه های جادۀ ابریشم بود.