خط ثلث

[ویکی فقه] خط ثُلْث، از خطوط شش گانه (اقلام ستّه) اسلامی است.
درباره مصطلح شدن ثلث در خوش نویسی، حدس های گوناگونی زده اند.برخی به سبب آن که یک سوم آن دَوْر و دو سوم آن سطح است و برخی به اعتبار آن که مساحت سرقلمِ ثلث، یک سوم مساحت قلم طومار (قلمی درشت مخصوص نوشتن طومارها و نامه ها) است، آن را ثلث نامیده اند. بر اساس نظری دیگر، این نامگذاری به سبب ارتباط میان خط ثلث با نسخ یا محقق است، با این توضیح که لازمه تبحر یافتن در نوشتن خط ثلث، تسلط بر نسخ یا محقق و در واقع تسلط بر دست کم دو خط از خطوط شش گانه (= یک سوم) است؛ نیز گفته شده که این نامگذاری به علت ارتباط میان لقبِ خط ثلث، یعنی «ام الخطوط»، با آیه ۱۱ سوره نساء «فَلِاُمِّهِ الثُّلُث»، بوده است. اما باید این نظرها را که کمتر رهیافتی تاریخی به هنر داشته اند، با احتیاط تلقی کرد.
طریقه نوشتن
ثلث از خطوط مستدیر (دارای حرکت منحنی) و از لحاظ قواعد و اصول، از دشوارترین و کامل ترین و زیباترین خطوط اسلامی است.انتهای حروف، منتهی به دنباله ها و رشته های باریک و نازکی (تشمیرات) است که به شکل پیچیده یا رها شده (ارسال)، یا به صورت قوسها و دایره های گود هستند.نسبت دور یا حرکتهای منحنی به سطح یا حرکتهای مستقیم (تقویر و بسط)، دو به یک و نسبت قَــطِّ (برش مورب) قلم به منظور ایجاد تشمیرات، در حد تحریف و میل کامل است (قطّ محرف = بین ۳۵ یا ۴۵ درجه)، اما برخی، نظیر سراج شیرازی و سبزواری، قطّ آن را متوسط (بین ۱۵ تا ۲۵ درجه) دانسته اند.در ثلث، حروف و کلمات، درشت ولی جمع و جورتر از محقق اند و حلقه ها و گره ها باز و در برخی موارد بسته می گردنـد. وجود سَرَک یا تَرْویس (زائده ای تقریباً مثلثی شکل که به ابتدای حروف می چسبد)در حروفِ الف منفرد، جیم، طا، کاف، لام مفرد و اول و دندانه های بلندی که در ابتدای حروف قرار می گیرد لازم است.گره های صاد، ضاد، طا، ظا، عین، فا، قاف، میم، ها، واو و لامِ الف محققه (لا)، باز است و طَمْسْ (گرفتگی و تنگی چشمه حروف) در آن ها جایز نیست. 
تنوع نگارش
تنوع نگارش حروف در این خط، به گونه ای است که ناآشنایان به قواعدِ آن، در تشخیص برخی حروف و حتی کلمات به اشتباه می افتند.در سطربندی نیز با رعایتِ تمام حرکات (فتحه، کسره، ضمه، سکون و تنوین)، ضوابط (تشدید، مدّ، قطع و وصل)، تزئینات و حروف خفیفه صغیره گاهی با فاصله، گاهی کم فاصله و گاهی پیچیده و تودرتو نوشته می شود.تزئینات و حروف خفیفه، به منظور یکنواخت ساختن خط و زمینه، برقراری نسبت میان سیاهی خط و سفیدی داخل حلقه های حروف ( تعادل سواد و بیاض ) و آراستن حروف و کلمات به کار می روند.