گنگ

گنگ. [ گ َ ] ( اِخ ) شهری است خرم به ترکستان، بهارخانه نیز گویندش از غایت خوشی. ( حاشیه فرهنگ اسدی نخجوانی ). بهارخانه ای است و شهری است به ترکستان. ( نسخه ای از لغتنامه اسدی ). نام شهری است که در شرق خطا واقع است، گویند شب و روز همیشه درآنجا یکسان است، یعنی هر یک دوازده ساعت میباشد و هوای آن در نهایت اعتدال بود چنانکه پیوسته در آنجا بهار باشد، و گنگ دژ همان است. ( برهان ). رجوع به گنگ دژو گنگ بهشت و بهشت گنگ شود. || نام بتکده ای است از بتکده های چین. نام بتخانه ای است در ترکستان و گویند آن بتخانه را کیکاوس ساخته است: 
تا چون بهار گنگ شد از روی او جهان 
چشمان خسروانی مانند گنگ شد.خسروانی.برفتند از آن سوی ببْهشت گنگ 
به جایی نبودش فراوان درنگ 
تهی کرد و شد با سپه سوی گنگ 
بهانه نجست و فریب و درنگ.فردوسی.گشاده شد این گنگ افراسیاب 
سر بخت او اندرآمد به خواب.فردوسی.از کف ترکی دلارامی که از دیدار اوست 
حسرت صورتگران چین و نقاشان گنگ.معزی.زمین ز باد صبا شد نگارخانه چین 
چمن ز فیض هوا شد بهارخانه گنگ.ازرقی.تضمین کنم به قافیه تنگ بیتکی 
از شعر خویش کآن به خوشی چون بهشت گنگ.سوزنی. || مطلق بتکده ( ؟ ): 
یکی گنگ بودش به سان بهشت 
گلش مشک سارا بد و زَرْش خشت.فردوسی. || رودخانه ای باشد بسیار بزرگ در ملک هندوستان و منبع آن کوههای سوالک است و ازملک هندوستان و بنگاله گذشته به عمان میریزد و هندوان بدان اعتقاد بسیار دارند و در آن آب غسل کردن و مردهای خود را سوختن و خاکستر و استخوانهای آنها را در آن آب ریختن فوز عظیم و سبب درجات و مزیل سیئات می دانند. ( برهان ). نام رودی بسیار بزرگ در هندوستان که فیزوم نیز گویند و فرنگیان گانژ خوانند و این رود که منبع آن کوهستان سوالک است از جمنا و اﷲآباد گذشته مشروب میکند بنارس و پاتنا و شاندرناگور و کلکته را... ( ناظم الاطباء ). آب گنگ به هند از کوهها[ ی ] مابین ملک ختای و هند برمی خیزد و اهل هند این آب را چنانکه مسلمانان آب روم را سخت متبرک دارند و گویند منبعش از بهشت است و از آن آب تا دویست فرسنگ به تبرک برند و عظما و کبرا را به وقت وفات بدان غسل دهند و اکفان خود را بدان آب برآرند و معابد خود را بدان شویند. طول این رود سیصد فرسنگ باشد. ( نزهةالقلوب چ گای لسترانج ص 219 ). یکی از رودهای بزرگ آسیاست که در شمال شبه جزیره هندوستان جاری است و از کوه هیمالیا سرچشمه گرفته از بلاد اﷲآباد و بنارس و پتنه گذشته به خلیج بنگاله میریزد. طول این رود تقریباً 3100 کیلومتر ( 443 فرسنگ ) است. شعب معروف آن عبارتند از جمنا و سن از جانب راست و گومتی و گندک و گوگرا از جانب چپ. عرض رود گنگ گاه به 4500 ذرع و عمق آن به هشت ذرع میرسد و در ثانیه 80000 قدم مکعب آب به دریا میریزد. هندیان رود گنگ را مقدس میشمارند و آب آن را در انجام شعائر دینی برهما به کار می برند. ( تمدن قدیم تألیف فوستل دو کولانژ فرانسوی ترجمه نصراﷲ فلسفی ص 501 ). پهنای این رود 1300 اِستاد ( تقریباً یک فرسنگ ) و عمق آن بیش از هر رود دیگرهند است. ( ایران باستان پیرنیا ص 1804 ). به عقیده هندوها رود مذکور اول در آسمان بوده با ریاضت یکی ازراجگان مقدس به زمین آورده شد.