این واژه یکی از مفاهیم و ارزش‌های کلیدی در نظام اخلاقی افلاطونی و همچنین در جوامع اسلامی خاورمیانه، به ویژه ایران، به شمار می‌آید. این واژه از کلمه یونانی نوموس به معنای قانون و هنجار نشأت گرفته است. این اصطلاح بیشتر در جوامع سنتی و اسلامی که نسبت به مسائل جنسیتی و روابط خانوادگی حساسیت دارند، به کار می‌رود. در فرهنگ‌های آسیایی، به ویژه در منطقه خاورمیانه، حفاظت از ناموس به عنوان یک افتخار محسوب می‌شود. در اسلام و فرهنگ ایرانی، این واژه به معنای آبرو و حیثیت خانواده و جامعه است، در حالی که غیرت به احساس مسئولیت و محافظت از ناموس، خانواده و ارزش‌ها اشاره دارد. در این زمینه، غیرت به عنوان یک فضیلت اخلاقی شناخته می‌شود که فرد را به دفاع از عزت و حرمت دیگران ترغیب می‌کند. در فرهنگ افغانستان، مفهوم این واژه به حیثیت و آبرو مرتبط است، با این تفاوت که حیثیت و آبروی خانواده یا جامعه به زنان وابسته است. به عنوان مثال، اگر به زنی تعرضی صورت گیرد، این عمل به منزله هتک حرمت ناموس آن خانواده یا جامعه تلقی می‌شود. در مورد مردان، این مفهوم به ندرت کاربرد دارد و معمولاً مردان به عنوان بخشی از این مفهوم شناخته نمی‌شوند. همچنین، مفهوم این واژه فراتر از کنترل بر زنان است؛ به عنوان مثال، خاک کشور نیز به عنوان این مفهوم ملی محسوب می‌شود. ناسیونالیست‌ها همچنین پرچم کشور، زبان خاص و کدهای اجتماعی ویژه را جزو ناموس به حساب می‌آورند.
ناموس
لغت نامه دهخدا
فرهنگ معین
فرهنگ فارسی
(اسم ) ۱ - شریعتاحکام الهی:[ مپندارید که آمدم تاناموس وتوریت باطل کنم نه نیامدم که منسوخ کنم... ] ۲ - قانون قاعده:[ سنجر...ناموس ملک وجهانیان نیکودانستی...] ۳ - وحی. ۴ - فرشته ملک.۵- جبرئیل.یاناموس اکبر. ۱ - قانون اعظم.۲ - جبرئیل.۶ - سرراز. یاشکسته شدن ناموس. آشکارشدن راز:[ اگرمن ( که شه ملکم ) این معنی ( توقیرواحترام نسبت بتو ) پیش لشکرباتوکردمی ناموس تو شکسته شدی و ترا از این لشکررنج رسیدی ( یعنی لشکرپی میبردندکه تو اسکندر هستی ورسول نیستی ) ] ۷- مکرحیله تزویر: که میداند که کشتی خاک محبوس چه در سر دارد از نیرنگ و ناموس ? ( نظامی ) ۸- ریاسالوس:[ گفت:ای شیخ. تاکی ازین نفاق وناموس ۹ ].?- سیاست تدبیر. ۱٠ - بانگ آوازه غوغا.۱۱ - اشتهارصیت: باقی بقول شاعر طوس است در جهان ناموس شیرمردی کاوس وتهمتن. ( سلمان ساوجی لغ. ) ۱۲ - عجب کبرخودپسندی: گوید خاقانیا. این همه ناموس چیست ? نه هرکه دوبیت گفت لقب زخاقان برد. ( جمال الدین عبدالرزاق.مجمع الفصحائ ج ۱ ص ۱۳ ) ۱۷۸ - آبروعزت احترام:[ سلطان گفت:...حرمت حرم بداشتیدوناموس سلطنت بگذاشتید.] ۱۴ - جنگ حرب. ( سلمان ساوجی لغ. ) پاکدامنی:[ وعرض وناموس توبسلامت بماند.] یاهتک ناموس. ۱۶ - زنان یک خانواده وابسته بیک مرد. ۱۷ - قاعده ای که حکیمان برای مصالح عامه مقرر دارند. ۱۸ - الف - توقع حرمت وجاه ازخلق داشتن. ب - طلب شهرت وجاه وخودنمایی وخودستایی جمع:نوامیس.
فتره الصیاد کازه شکارچی.
جملاتی از کلمه ناموس
عشق آمد نام وننگ ما بسوخت خرقهٔ ناموس و رنگ ما بسوخت
آه، که بنیاد زهد عشوه شوخت بکند وای که ناموس دین غمزه کافر شکست
حریف عشق نگردیده پرده ناموس کجا نهفتن بحر از حباب می‌آید