آذرگشسب

آذرگشسب (مخفف آذرگشنسب) یکی از سه آتش مقدس و مهم در جهان باستان ایران است. در باورهای دینی زرتشتی، آذرگشسب نام فرشته‌ای است که موکل بر آتش است و همواره در آتش حضور دارد.

همچنین آذرگشسب نام آتشکده‌ای بوده که در شهر بلخ قرار داشته و یکی از مراکز مهم مذهبی زرتشتیان به شمار می‌رفته است و گفته شده است که گنجینه‌ها و کتاب‌های مقدس مانند «زند و اوستا» نیز در این مکان نگهداری می‌شدند. بنا به روایات تاریخی، اسکندر مقدونی این آتشکده را ویران کرده و گنجینه‌ها را غارت کرده است.

در شاهنامه فردوسی، آذرگشسب نام یکی از سرداران برجسته و معروف در زمان خسرو پرویز است. نام این شخصیت تاریخی یا اسطوره‌ای در متون حماسی و تاریخی ایران باستان آمده است.

لغت نامه دهخدا

( آذرگشسب ) آذرگشسب. [ ذَ گ ُ ش َ ] ( اِخ ) مخفف آذرگشنسب، یکی از سه آتش مقدس حافظ جهان. || نام آتشکده گشتاسب است که در بلخ بوده، گنجهای گشتاسب نیز در آنجا بود، اسکندرآن را خراب کرده و گنجها برداشت، و بعضی گفته اند کتاب زند و اوستا نیز بدانجا بوده است. || ( اِ مرکب ) مطلق آتشکده را گویند. || بمعنی برق هم آمده است. || ( اِخ ) نام فرشته ای است موکل بر آتش که پیوسته در آتش مقام دارد و معنی ترکیبی آن آتش جهنده باشد چه آذرآتش و گشسب به معنی جهنده و خیزکننده آمده است و این معنی مناسبت تمامی با برق دارد. ( برهان ). رجوع به آذرگشنسب شود:
همان اسب تو شاه اسب من است
کلاه تو آذرگشسب من است.فردوسی.چنان دید در خواب کآتش پرست
سه آتش فروزان ببردی بدست
چو آذرگشسب و چو خرّاد و مهر
فروزان چو بهرام و ناهید چهر.فردوسی.بیزدان که او را سزد برتری
نگارنده زهره و مشتری
بتاج و بگاه و بخورشید و ماه
به آذرگشسب و بمهر و کلاه
که از شاه خاقان نپیچد بدل
نباشد بکاری ورا دل گسل.فردوسی.در نظامی آمده است:
ببلخ آمد و آذر زردهشت
بطوفان شمشیر چون آب کشت
بهار دل افروز در بلخ بود
کزو تازه گل رادهن تلخ بود
زده موبدش نعل زرین بر اسب
شده نام آن خانه آذرگشسب.
از این روی ظاهر می شود که عقیده صاحب برهان و فرهنگ نویسان دیگر متکی بر همین ابیات نظامی است، لیکن با اینکه نظامی از بزرگان شعر و ادب است گفته های او در تاریخ محل اعتماد تام نتواند بود، خاصه اگر با صریح شاهنامه نیز مخالف باشد. آذرگشسب چنانکه از قطعات ذیل روشن است نام آتشکده آذربایجان بوده است نه آتشکده بلخ:
چو بشنید خسرو که شاه جهان
همی خون او جوید اندر نهان
شب تیره از طیسفون درکشید
تو گفتی که گشت از جهان ناپدید
نداد آن سر پربها رایگان
همی تاخت تا آذرآبادگان
چو آگاهی آمد بهر مهتری
که بد مرزبان یا سر کشوری...
یکایک بخسرو نهادند روی
سپاه و سپهبد همه نامجوی
از ایران و از دشت نیزه وران
زخنجرگذاران و جنگی سران
همی گفت هر کس که ای پور شاه
ترا زیبد این تخت و تاج و کلاه
نگر تا نداری هراس از گزند
بزی شاد و آرام و دل ارجمند
زمانی بنخجیر تازیم اسپ
زمانی نوان پیش آذرگشسپ...

فرهنگ عمید

( آذرگشسب ) آتش جهنده، برق، صاعقه: یکی نیزه زد همچو آذرگشسپ / ز کوهه ببردش سوی یال اسپ (فردوسی: ۲/۳۹۰ ). &delta، دراصل، نام یکی از سه آتشکدۀ بزرگ و معروف عهد ساسانیان بوده است که در شیز آذربایجان قرار داشت.

فرهنگ فارسی

( آذرگشسب ) مخفف آذرگشنسب یکی از سه آتش مقدس
( آذر گشسب ) یکی از سرداران معروف خسرو پرویز است که نامش در شاهنامه هم آمده.

فرهنگ اسم ها

اسم: آذرگشسب (پسر) (فارسی)
معنی: مخفف آذرگشنسب، یکی از سه آتش مقدس محافظ جهان، نام فرشته موکل آتش

دانشنامه آزاد فارسی

آذرگشسب. آذرگُشَسْب
(کوتاه شدۀ آذرگُشْنَسْب) یکی از سه آتشکدۀ مقدس حافظ جهان در دورۀ ساسانیان. این آتشکده در منطقۀ شیز در آذربایجان قرار داشت و برای شاهان در نظر گرفته شده بود. آذرگشنسب همچنین نام فرشته ای است که در آتش مأوا دارد و معنی آن آتش جهنده است.

ویکی واژه

(قدیم): آتش جهنده، برق. آذرگشسپ، آذرگشنسپ. عنان بر گرایید و گاشت اسب/ بیامد به کردار آذرگشسب «فردوسی»

جمله سازی با آذرگشسب

از اسب اندر آمد چو آذرگشسب ببوسید ضحاک را سمّ اسب
سپهبد چو بشنید برکرد اسب بیامد برش همچو آذرگشسب
خروشنده مانند آذرگشسب سپر بر کتف بود بر پشت اسب
نیروهای همزادی که در اندیشه انسان پدیدار می‌شوند مخالف نیستند، همگی در هستی انسان نیک اند و قابل‌ستایش. این انسان است که با اندیشهٔ خود موجب دگرگونی در این هستی می‌شود. همان‌گونه که آذرگشسب این دو گوهر یعنی نیکی و بدی را مینوی می‌داند و با اندیشهٔ انسان پیوسته می‌خواند زیرا سنجش نیک و بد با اندیشهٔ انسان است و وجود خارجی ندارد. یعنی نیکی جز سنجش فکری چیز دیگری نیست.
سواران چین همچو آذرگشسب رسیدند پیشش کشیدند اسب
ایزدگُشَسپ یا آذرگشسپ که به صورت ایزدگشسب و آذرگشسب هم نوشته شده‌است، در شاهنامه نام سردارِ بهرام چوبین است که در نبردها همواره و پیوسته به همراه بهرام بود.
در سال ۶۲۳ میلادی در جنگ بین شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس، آتشکده آذرگشسب واقع در شهر گنزک توسط هراکلیوس، امپراتور بیزانس غارت شد. اما ایرانیان موفق شدند آتش مقدس را پیش از سقوط شهر نجات دهند و پس از بازپسگیری گنزک، آتشکده آذرگشسب را بازسازی کردند.