افراسیاب

افراسیاب شاه اسطوره ای توران پسر پشنگ در شاهنامه است. همچنین نام شهری باستانی است که در محل سمرقند کنونی وجود داشت. افراسیاب وزیر خردمندی داشت به نام پیران ویسه. افراسیاب سرانجام به دست کیخسرو کشته شد. نخستین یادکرد از افراسیاب در شاهنامه در جریان جنگ پشنگ است که در آن جنگ افراسیاب از سمت پدرش پشنگ به فرماندهی سپاه توران منصوب شده بود و توانست دهستان پایتخت نوذر را اشغال کند، همچنین افراسیاب در آن جنگ برادر خردمند خود اغریرث را می کشد. 
یکی از یادکردهای دیگر شاهنامه از افراسیاب زمانی است که کیکاووس به هاماوران رفته و اسیر گشته و رستم هم برای نجات کاووس به هاماوران رهسپار شده است و در آن زمان افراسیاب که چشم کاووس و رستم را دور دیده می آید و ایران را تسخیر می کند اما رستم در ره بازگشت افراسیاب را از ایران بیرون می کند. همچنین زمانی که سهراب به ایران لشکرکشی می کند او بارمان وهومان را مأمور می کند تا مانع آشنایی پدر و پسر گردند. او در داستان سیاوش به ایران لشکرکشی می کند و سیاوش به همراه رستم به جنگ سپاه توران می رود. اما در نهایت پس از شکست اول گرسیوز را برای مذاکرات صلح می فرستد و با شرط رستم و سیاوش مبنی بر فرستادن صد گروگان از اقوام خود موافقت می کند. پس از آن رستم برای اینکه کیکاووس صلح را تأیید کند به پایتخت می رود ولی کاووس نه تنها صلح را نمی پذیرد بلکه حتی دستور صادر می کند صد گروگان کشته شوند. رستم حاضر به پذیرش خواسته شاه نمی شود و به همین دلیل کاووس او را از فرماندهی لشکر عزل و توس را به جای پور دستان منصوب می کند. سیاوش که حاضر به بد قولی نیست زنگه شاوران را دستور می دهد که صد نفر را بازگرداند و خود نیز به توران پناه می برد. افراسیاب ابتدا میانه ای بسیار خوب با سیاوش پیدا می کند ولی بعضی از اطرافیان او همانند گرسیوز برادر وی علیه سیاوش توطئه می کنند و افراسیاب رای به قتل شاهزاده ایران می دهد. این اتفاقات سر آغاز انتقام جویی ایرانیان و جنگ های فراوانی که بین دو کشور بر سر قتل سیاوش اتفاق می افتد است و در آخرین این جنگ ها یعنی جنگ بزرگ کیخسرو وی توسط کیخسرو که فرزند سیاوش و فرنگیس دختر افراسیاب بود، کشته می شود. 
نام افراسیاب در اوستا (فْرنگْرَسیَن) به معنی هراس انگیز یا کسی که به هراس می افکند است. ∗ برخی متون کهن اوستا افراسیاب را آپاسیاْکوی می نامند. این اصطلاح در زبان اوستایی به معنی قاتل و راهزن است.
افراسیاب (شهر). افراسیاب نام شهری باستانی در شمال سمرقند در کشور ازبکستان است. این شهر در سال ۵۰۰ پیش از میلاد تا سال ۱۲۰۰ میلادی، دارای سکنه بود.