آک

( آک ) آک. ( اِ ) بعض فرهنگ نویسان ما این صورت را آورده و بدان معنی آسیب، آفت، عاهت، عیب، عار و آهو و زشتی داده اند. و در کلمه ده آک، صورتی از ضحّاک نیز می آورند که چون ضحّاک صاحب ده عیب: زشتی، کوتاهی، بیدادگری، بیشرمی، بسیارخواری، بدزبانی، دروغگوئی، شتابکاری، بددلی و بی خردی بوده او را ده آک خوانده اند. و حمزه اصفهانی در کتاب خود تاریخ سنی ملوک الأرض گوید: «بیورسب، ده آک، اشتقاقه: ده، اسم لعقد العشرة و آک اسم للاَّفة والمعنی انّه کان ذاعشر آفات احدثها فی الدنیا و لیس هذا موضع ذکرها و هذا لقب فی نهایة القبح فلمّا عرّبوه صار فی نهایة الحسن لأن ده آک لما عرّب انقلب الی ضحّاک و به یسمی فی کتب العربیّة و هو بیوراسف بن ارونداسف بن ریکاون...». و صاحب مجمل التواریخ نیز که ظاهراً مأخذیگانه او همین کتاب حمزه است گوید ضحّاک بیوراسپ، او را بیوراسپ خوانند، و گویند بیور، اسپ تازی بهره ای [ ظ: بهرّای ] از زر و سیم پیش وی جنیبت کشیدندی... و پارسیان ده آک گفتندی از جهت آنکه ده آفت و رسم زشت در جهان آورد از عذاب و آویختن و فعلهاء پلید و آک را معنی زشتی و آفت است پس چون معرب کردند سخت نیکو آمد، ضحاک یعنی خندناک - انتهی. کلمه آک را فردوسی، با احتیاجی که ضرورةً در قوافی پنجاه - شصت هزاربیت گاهی او را دست داده یک بار هم استعمال نکرده است. در شعرای سامانی و غزنوی با اینکه خباک و هباک و غساک و ستاک و ورکاک و فغاک و بساک و کراک و هزاک و کاک و شرفاک و آزفنداک و نظایر آن را قافیه کرده اند کلمه آک دیده نشده است. اسدی در گرشاسب نامه و هم در فرهنگ خود با اصراری که در ضبط نوادر و شوارد ورزیده، آک را نیاورده. شعرای سلجوقی تا اندازه ای که فحص آن برای من میسر شده این لغت را بکار نبرده اند و سعدی و حافظ و بعض گویندگان دیگر که باین قافیه غزل و قطعه ای سروده اند این لفظ را ندارند. و در لغت های مترجم عربی به فارسی مانند مقدّمةالادب زمخشری و صراح قرشی و السامی میدانی و مهذب الاسماء ربنجنی و دستوراللغه نطنزی و دستورالاخوان قاضی محمد دهار و مصادر زوزنی، در ترجمه کلمات عیب، عار، وصمت، نقیصه، آفت، عاهت، صدمت، ثلب، قبح و مترادفات آنها بکلمه آک برنمیخوریم. و در تداول فارسی زبانان امروز نیز این لفظ شنیده نمیشود. تنها فرهنگ نویسان قرون اخیر از منصور شیرازی که ظاهراً همان غیاث الدین منصور دشتکی باشد بیت ذیل را برای لفظ و معنی آک شاهد می آورند:

( آک ) ۱ - در آخر ریشه فعل مفرد امر حاضر گاه افاد. لیاقت و نسبت کند: خوراک پوشاک. ۲ - در آخر ریش. فعل مفرد امر حاضر گاه معنی صفت فاعلی دهد: سوزاک ( لغه بمعنی سوزنده و سوزاست ). ۳ - در آخر ریش. فعل مفرد امر حاضر گاه معنی صفت مفعولی دهد: کاواک. ۴ - در آخراسم افاد. نسبت و اتصاف کند: فزاک مغاک.
آسیب آفت حرف نسبت
بدی، درد، آسیب، آفت
ده از دهستان دشتابی بخش بوئین شهرستان قزوین.