پاک و مقدس: در برخی متون، اسفند به معنای پاکی و مقدس بودن است. این معنی به ویژگی‌های مثبت و معنوی مرتبط با این کلمه اشاره دارد.
ماه دوازدهم سال شمسی: اسفند همچنین به عنوان نام دوازدهمین ماه سال در تقویم شمسی شناخته می‌شود. این ماه به عنوان آخرین ماه سال در ایران، با فصل بهار و عید نوروز مرتبط است.
دانه سیاه خوش‌بو: در این معنا، به دانه‌ای سیاه و خوش‌بو اشاره دارد که برای دفع چشم زخم و در برخی از مراسم‌ها در آتش می‌ریزند. این دانه به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد فضای معنوی و پاک‌سازی محیط مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امشاسپند و مفهوم دینی: در متون زرتشتی، یکی از امشاسپندان (فرشتگان) است که نماینده بردباری و سازش اهورا مزدا (خداوند زرتشتی) به شمار می‌آید. او به عنوان نگهبان زمین و واسطه‌ای بین آفریدگار و آفریدگان شناخته می‌شود. اسفند در روز پنجم هر ماه شمسی (اسپندار مذ) و همچنین در دوازدهمین ماه هر سال شمسی (اسپندارمذماه یا اسفند ماه) موکل است.
اسفند. [ اِ ف َ ] ( اِ ) در اوستا سپنته صفت است ( در تأنیث سپنتا ) یعنی پاک یا مقدس، برابر سانکتوس لاتینی. این صفت در اوستا از برای خود اهورمزدا و گروهی از ایزدان و مردمان و جز آن آورده شده است از آن جمله برای ارمیتی. سپنته در بسیاری از کلمات بسیط و مرکب فارسی بجا مانده مانند: اسفند یا سپند گیاهی که در لاتینی روتا نام دارد و دانه آن بخوری است معروف.
(اِ فَ )( اِ. ) = اسپند. سپند: ۱ - آخرین ماهِ سال شمسی. ۲ - نام روز پنجم از هر ماه شمسی. ۳ - یکی از امشاسپندان، نماد بردباری و نگاهبان زمین. ۴ - گیاهی است با گل های ریز سفیدرنگ و دانه های سیاه که دانه های سیاه آن را برای دفعِ چشم زخم، روی آتش می ریزن
۱. ماه دوازدهم از سال خورشیدی، ماه سوم زمستان.
۲. (زیست شناسی ) گیاهی خودرو، با گل های سفید کوچک و دانه های ریز سیاه.
۳. (زیست شناسی ) دانۀ خوش بوی این گیاه که آن را برای دفع چشم زخم در آتش می ریزند: یارم سپند اگرچه بر آتش همی فکند / از بهر چشم تا نرسد مر وُرا گزند او را سپند و آتش نآید همی به کار / با روی همچو آتش و با خال چون سپند (حنظلۀ بادغیسی: شاعران بی دیوان: ۴ ).
۴. [قدیمی] = اسپندارمذ
یکی از امشاسپدان نماینده بردباری و سازش اهورا مزدا و واسطه بین آفریدگارو آفریدگان است. در جهان خاکی نگهبانی زمین با اوست وی موکل بروز پنجم هر ماه شمسی ( اسپندار مذ روز ) و دوازدهمین ماه هر سال شمسی ( اسپندارمذماه اسفند ماه ) است. او را اسفند واسپند هم خوانند.
( اسم ) ۱ - ماه دوازدهم سال شمسی و ماه سوم زمستان. ۲ - روز پنجم از هر ماه شمسی. ۳ - یکی از امشاسپندان نمایند. بردباری و سازش اهورا و نگاهبان زمین. ۴ - گیاهی است از تیر. سدابیان که بیشتر در نواحی مرکزی و شرقی و جنوبی و غربی آسیا در آب و هوای بحر الرومی یا معتدل و نواحی استوایی میروید اسپند سپند حرمله سداب بری
نام الکه ایست در نیشابور
اسم: اسفند (پسر) (اوستایی) (تاریخی و کهن، طبیعت، کهکشانی) (تلفظ: esfand) (فارسی: اسفند) (انگلیسی: esfand)
معنی: پاک، مقدس، ماه دوازدهم سال شمسی، ( اوستایی )، ( در گاه شماری ) ماه دوازدهم از سال شمسی، ( در گیاهی ) دانه ی سیاه خوش بویی که آن را برای دفع چشم زخم در آتش می ریزند، ( در گیاهی ) گیاهی علفی چند ساله با گل های سفید و میوه ی ناشکوفا که دانه هایی سیاه رنگ در داخل میوه ی آن قرار دارد
رجوع شود به:اسپندارمذ
اسفند (گیاهان). گیاهی علفی و پایا با نام علمی Peganum harmala L، به ارتفاع ۳۰ـ۴۰ سانتی متر که بیشتر در اراضی فقیر مناطقی نظیر شمال آفریقا، منطقه مدیترانه، ترکیه، سوریه و ایران می روید. ظاهر این گیاه بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ هایش دارای تقسیمات باریک، دراز و نامنظم است. گل های درشت سفید مایل به سبز و زیبای آن دارای میوه ای پوشینه ای و پر از دانه های سیاه است. دانۀ اسفند از قدیم الایام نزد اعراب به عنوان خواب آور، معرق و ضد کرم معروف بوده است. همچنین دانه اش دارای اثر سمی است و در ایران از بودادن دانه اش برای ضدعفونی کردن برخی فضاهای بسته پرجمعیت استفاده می کنند. این گیاه را به عربی حرمل می نامند. در فرهنگ عامه ایرانی، اسفند دودکردنرایج ترین نوع دفع چشم زخم است که مشتی اسفند بر گرد سر شخصی که گمان می رود چشم خورده، می گردانند.
[ویکی شیعه] اِسْفَنْد، نام دوازدهمین ماه از سال و سومین ماه از فصل زمستان در سال شمسی در تقویم کنونی ایرانیان و نیز نام پنجمین روز هر ماه شمسی در تقویم ایرانیان باستان.
[ویکی شیعه] اسفند (ماه). اسفند دوازدهمین و آخرین ماه سال خورشیدی (شمسی) است. این ماه در سال های عادی ۲۹ روز و در سال های کبیسه ۳۰ روز دارد.