اقتباس به معنای جستجوی شعله و پاره آتش است که به نور و گرما می‌انجامد. به نوعی، همان‌طور که قبس به مفهوم گرما و روشنی اشاره دارد، آیات و احادیث نیز می‌توانند به شعر اعتبار و روشنی ببخشند و کلام گوینده را متبرک کنند. بنابراین، کلامی که در شعر به کار می‌رود باید از لحاظ فصاحت و بلاغت و معنا در بالاترین سطح قرار داشته باشد تا شاعر بتواند به هدف خود که زینت بخشیدن به آثارش است، دست یابد. در یکی از اشعار، شاعر به زیبایی از آیه‌ای قرآنی بهره برده است. کلمه اهل البیت یک مصدر عربی از باب افتعال است که به معنای گرفتن و آموختن علم و هنر از دیگران است. امروزه این واژه در معنای انطباق یا بازنویسی نیز به کار می‌رود. در اصطلاح بدیع، اقتباس به معنای استفاده از مطالبی از قرآن، حدیث یا ابیات مشهور در نثر یا نظم است، بدون آنکه به صراحت به آنها اشاره شود. این نوع استفاده از متون مقدس به شاعر یا نویسنده این امکان را می‌دهد که عمق و زیبایی خاصی به آثار خود ببخشد و به نوعی ارتباط معنوی و فرهنگی با منابع الهام‌بخش برقرار کند.
اقتباس
لغت نامه دهخدا
و ان تبدلت بنا غیرنا
فحسبنا اﷲ و نعم الوکیل.؟ ( از تعریفات ).ایام، خط بگرد رخ دلستان کشید
لم تفلحوا بناصیه انس و جان رسید.خاقانی ( از آنندراج ).نقد عمر زاهدان در توبه از می شد تلف
قل لهم ان تنتهوا یغفر لهم ما قد سلف.خاقانی ( از آنندراج ).دراین بیت، الذین کفروا را به لفظ لهم بدل کرده است. ( آنندراج ).
- اقتباس کردن؛ ازکسی فایده و دانش گرفتن و پیروی او در دانش و علم کردن. ( ناظم الاطباء ).
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. دانش فراگرفتن از کسی.
۳. فایده گرفتن از کسی.
۴. (ادبی ) در بدیع، آوردن آیۀ قرآن یا مضمونی از احادیث در نظم و نثر بدون اشاره به اینکه از کجا نقل شده.
فرهنگ فارسی
۱ - ( مصدر ) گرفتن اخذ کردن. ۲ - آموختن فرا گرفتن. ۳ - آوردن آیه ای از قر آن یا حدیثی در نظم و نثر بدون اشاره بمائ خذ. ۴ - گرفتن مطلب کتاب یا رساله ای با تصف و تلخیص. ۵ - ( اسم ) اخذ فراگیری. ۶ - دانش آموی. جمع: اقتباسات.
فرهنگستان زبان و ادب
{adaptation / adapt} [علوم کتابداری و اطلاع رسانی] فرایند بازآفرینی یک اثر
دانشنامه عمومی
این فیلم در زمان اکران خود از استقبال مناسب تماشاگران و منتقدان برخوردار شد و توانست جوایز مهمی را در مراسم اسکار، گولدن گلوب و بفتا از آن خود کند.
فیلم از صحنه هایی از فیلم برداری فیلم جان مالکوویچ بودن شروع می شود که در آن چارلی کافمن ( نیکولاس کیج ) افسرده مهلت کمی برای تحویل فیلم نامه اقتباسی دزد ارکیده به شرکت کلمبیا پیکچرز دارد. در مقابل چارلی افسرده برادر دوقلوی سرزنده او، دونالد، است که در نظر دارد به تأسی از چارلی شروع به نوشتن فیلم نامه کند…
• نیکلاس کیج
• چارلی کافمن نویسنده معروف فیلم نامه که خلق و خوی درونگرایی دارد و مشغول نوشتن فیلم نامه دزد ارکیده است.
• دونالد کافمن برادر دوقلوی چارلی
ایده این فیلم به سال ۱۹۹۴ بازمی گردد که چارلی کافمن از سوی شرکت کلمبیا پیکچرز برای نوشتن فیلم نامه اقتباسی دزد ارکیده به کار گرفته می شود و کافمن در عوض این کار به نوشتن در رابطه با چگونگی نوشتن فیلم نامه می پردازد و تا سال ۲۰۰۰ چندین بار این متن را بازنویسی می کند.
ابتدا قرار بود که تام هنکس نقش دو برادر را بازی کند که در نهایت نیکلاس کیج با قبول کردن دستمزد ۵ میلیون دلاری این نقش را به دست آورد.
• اسکار ۲۰۰۲
• برنده بهترین بازیگر مرد نقش مکمل برای کریس کوپر
• نامزد بهترین بازیگر مرد نقش اصلی برای نیکلاس کیج
• نامزد بهترین بازیگر زن نقش اصلی برای مریل استریپ
• نامزد بهترین فیلم نامه اقتباسی برای چارلی کافمن و دونالد کافمن
• برنده بهترین فیلم نامه اقتباسی برای چارلی کافمن و دونالد کافمن
• نامزد بهترین بازیگر مرد نقش مکمل برای کریس کوپر
• نامزد بهترین بازیگر مرد نقش اصلی برای نیکلاس کیج
• نامزد بهترین بازیگر زن نقش اصلی برای مریل استریپ
• برنده خرس نقره ای ( جایزه ویژه داوران )
• برنده بهترین بازیگر مرد نقش مکمل برای کریس کوپر
• برنده بهترین بازیگر زن نقش اصلی برای مریل استریپ
• نامزد بهترین بازیگر مرد نقش اصلی برای نیکلاس کیج
• نامزد بهترین فیلم نامه اقتباسی برای چارلی کافمن و دونالد کافمن
• نامزد بهترین کارگردانی برای اسپایک جونز
• نامزد بهترین فیلم
دانشنامه آزاد فارسی
(در لغت به معنی آتش گرفتن و پرتویافتن) در فن بدیع آوردن جمله ای، اعم از آیه، حدیث، یا سخن شخص دیگری در کلام خود. مرا شکیب نمی باشد، ای مسلمانان؛ ز روی خوب، «لَکُم دِینُکُمْ وَلی دیْنی» (سعدی) که بخش آخر بیت آیه ای از قرآن کریم است.
دانشنامه اسلامی
در واقع همان طور که "قبس" به معنی گرمابخشی و نور است، آن حدیث و یا آیه نیز به شعر، نور و اعتبار می دهد و یا کلام گوینده به آن متبرک شود. بنابراین کلام به کار گرفته شده در شعر باید در فصاحت و بلاغت و معنی در اوج باشد تا شاعر به هدفش که زینت بخشیدن به کلام خود است برسد. در بیت زیر شاعر از آیه قرآن سود برده است:
← آیه قرآن
...
[ویکی اهل البیت] این کلمه مصدر عربی از باب افتعال به معنای گرفتن، اخذ کردن، آموختن و فراگرفتن علم و هنر و ادب از دیگری است که امروزه در برابر آن کلمه انطباق یا بازنویسی نیز بکار می رود. از لحاظ اصطلاحی، در علم بدیع اقتباس آن است که در کلام ـ نثر یا نظم ـ مطلبی از قرآن یا حدیث یا بیتی معروف را بیاورند. در حالی که اشاره ای صریح به آن آیه، حدیث یا بیت نکرده باشند؛ مانند:
که ترجمه حدیث نبوی "انا مدینه العلم و علی بابها"ست. تعریفی که امروزه از انطباق و بازنویسی ارائه می شود بیشتر به کل یک متن اشاره دارد و به تدوین دوباره یک اثر گفته می شود که بدون دخل و تصرّف در درونمایه و محتوا صورت می گیرد و هدف آن متناسب کردن نوشته با مخاطبان خاصّی است. گروهی نیز بازنویسی را بیشتر مربوط به تعدیل ساختار متون کهن می دانند، "به گونه ای که کهنگی و دشواری زبان و سبک قدیم از آنها گرفته می شود". در بازنویسی هرگاه درونمایه با رویکردی متفاوت نسبت به متن اصلی عرضه شود به آن بازآفرینی گویند.
اصطلاح اقتباس تا قبل از قرن ششم وجود نداشت. اگرچه در الفهرست به کتاب المقتبس از مدائنی (135ـ225 ق) و کتاب دیگری از مرزبانی اشاره شده است، معلوم نیست که مراد از کلمه اقتباس در این دو تصنیف همان معنای اصطلاحی بوده باشد. برخی دانشمندان اقتباس را محدود به استفاده از عبارات قرآنی دانسته اند، در حالی که دیگران در معنایی گسترده تر، آن را در مورد اصطلاحات فقه و دانش های دیگر نیز به کار برده اند.
سیوطی (849ـ911 ق) مباحثات و اختلاف هایی را در میان علما در مسئله اقتباس بیان می کند: مالکیان عمل اقتباس را یا کاملاً محکوم می کردند یا آن را فقط در نثر مجاز می دانستند، در حالی که شافعیان آن را به طور کلی مجاز می شمردند. برخی اقتباس های قرآنی را به سه دسته تقسیم کرده اند: مقبول، مباح و مردود.
مقبول آن است که در خطبه ها و موعظه ها و عهود و نعت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و امثال آن باشد؛ مباح آن است که در غزل، رسایل و قصه ها باشد و نوع مردود خود بر دو قسم است: اول آن چیزی است که خدای تعالی آن را به ذات خود نسبت داده باشد و شخص آن را برای خود نقل کند، چنان که یکی از بنی مروان در مکتوبی که در آن از کارگران خود شکایت داشت، این آیه را به طور اقتباس نوشته بود: «انَّ اِلینا ایابهم ثم ان الینا حسابهم». (سوره الغاشیه/26)
دوم این که آیه کریمه برای هزل اقتباس شود. اقتباس حتی در آثار نامقبولی چون کتاب های مربوط به آمیزش جنسی نیز وارد شده است. در شعر نیز اقتباس از شعری دیگر صورت می گیرد که به آن "تضمین" می گویند. اقتباس با تلمیح نیز قرابت دارد. در اقتباس همه یا بخشی از آیه یا حدیث می آید، در حالی که در تلمیح فقط به آیه یا حدیثی اشاره می شود تا ذهن خواننده یا شنونده را در کشف مفهوم سخن به تلاش وادارد. گاه اقتباس با صنعت ارسال مثل جمع می شود، مانند:
گاه به ضرورت وزن، در کلام اقتباس شده تغییری داده می شود یا معنایی غیر از معنای اصلی از آن اراده می گردد.
ویکی واژه
گرفتن، اخذ کردن.
آموختن.
آوردن آیه‌ای از قرآن یا حدیثی در نظم و نثر.
گرفتن مطلب از کتاب یا رساله‌ای.
جمله سازی با اقتباس
کند مهر از غبارم اقتباس نور تا محشر به خاک درگهش تا جبههٔ اخلاص ساییدم
ز اقتباس سایه ات با مهر مستغنی کند دیده ادراک را، ز آیینه گیتی نما
بسا مزور و صوفی‌نمای ازرق‌پوش که اقتباس کند گفتگوی درویشان