خاك

خاک. ( اِ ) یکی از عناصر اربعه است و به عربی تراب خوانند. ( برهان قاطع ) ( آنندراج ) ( فرهنگ شعوری ج 1 ص 369 ) ( فرهنگ جهانگیری ). بر طبق رأی قدماء طبیعت آن سرد و خشک است و آنها می پنداشتند که طرز قرار گرفتن عناصر بترتیب زیر است: ابتداء کره ٔخاک است بر روی آن کره آب و بر روی کره آب کره هوا و بر روی کره هوا کره آتش قرار دارد و برای این شکل قرار گرفتن عناصر بر رویهم دلائلی اقامه می کردندکه در کتب جغرافی و طبیعیات ایشان آن دلائل مفصلاً مندرج است. اَثلَب. اَدقَع. اَوکَح. بَری ̍. تُراب. تَرباء. ( منتهی الارب ). تُربه. تَریب. تَوراب. تَورَب. تیراب. تیرب. ثَری ̍. ( دهار ). جَبوب. جول. جیلان. ( منتهی الارب ). حصاصاء. ( قطر المحیط ). حَصحاص. ( قطر المحیط ) ( منتهی الارب ) ( اقرب الموارد ). دَقاع. دَقعاع. دِقعِم. دیجور. رَغام. شَیام. شیام. صَعید. عِثیَر. عفاء. عَفَر. غَبَر. غَول. کَثباء. کَثکَث. کَفر. کِلمِح. کِلحِم. کیموح. هَیَّبان. ( منتهی الارب ): و آن مردگان در آن چهار دیوار بماندند سالیان بسیار و جمله بریزیدند و خاک شدند. ( ترجمه تفسیر طبری ).

خاک (soil)
پوشش سست کرۀ زمین، حاصل از شکستن سنگ و مواد آلی در حال فساد. خاک سنگ بستر زمین را می پوشاند و از مواد معدنی، مواد آلی، معروف به گیاخاک، مشتق از گیاهان و موجودات تجزیه شده، موجودات زنده، هوا و آب تشکیل شده است. خاک ها، بر حسب آب و هوا، مواد اصلی، ریزش باران، وضع سنگ بستر ناحیه و نسبت مواد آلی متفاوت اند. خاک شناسی علم مطالعۀ خاک هاست. خاک را بر حسب رخسارۀ خاک، یعنی برش عرضی عمود از سطح زمین به سمت سنگ بستری که خاک روی آن قرار دارد، توصیف می کنند. رخسارۀ خاک به لایه هایی معروف به ترازها (افق ها) تقسیم می شود. تراز آ یا روخاک سطحی ترین لایه است که عمدتاً از گیاخاک، موجودات زنده، و مواد معدنی تشکیل می شود. بیشتر مواد محلول از این لایه به سمت تراز پایین ب، شسته می شوند. تراز ب یا زیرخاک لایه ای است که بیشتر مواد غذایی در آن قرار دارد و غنی از مواد معدنی رسی است. تراز پ لایه ای متشکل از مواد ساییده شدۀ اصلی در قاعدۀ خاک است. دو نوع خاک اصلی عبارت اند از پوزول و خاک سیاه (چرنوزم). نوع اول در جنگل های مخروطیان، که بارش بیش از تبخیر صورت می گیرد، فراوان تر است. تراز آ در این خاک مرکب از لایۀ بسیار نازکی از مواد آلی است که گیاخاک فقیری را پدید می آورد. تجزیۀ برگ های سوزنی طولانی است و بارش نسبتاً زیاد موجب شست وشوی مواد معدنی شده، به موازات آن مواد غذایی به سمت پایین تر خاک شسته می شوند. خاک سیاه در علفزارها یافت می شود که تبخیر از بارش بیشتر است. تراز آ در این خاک، به سبب وجود لایۀ ضخیم تر بازمانده از علف های مرده در سطح خاک، دارای گیاخاک غنی است. مواد معدنی و رطوبت به سبب تبخیر به سمت بالاتر آمده، و ترازهای ب را ترک می کند، و تراز آ غنی می شود. میزان مواد آلی خاک بسیار متغیر و در برخی از خاک های نواحی بیابانی صفر است. میزان مواد آلی در تورب زارهاتقریباً ۱۰۰ درصد است. خاک بر نوع کشت و کار نواحی خاص تأثیر می گذارد. خاک های سبکی که به خوبی زهکشی شده باشند، برای کشت و زرع مطلوب اند، و خاک های سنگین رسی مراتع حاصل خیز پدید می آورند.