دانشنامه آزاد فارسی
زاهد و عارف ایرانی. از مردم نواحی جبل بود. مدتی در بصره و بغداد زندگی کرد. در سال های ۳۵۰ تا ۳۶۰ق، پس از وفات ابوالحسن بن سالم، در بصره به نشر اندیشۀ او پرداخت و رهبری مذهب سالمیه را برعهده داشت. مورد انکار متشرعان بود و به «بدعت» در دین متهم شد و مردم از گرد او پراکندند و تا پایان عمر دیگر منبر نرفت. سماع را حلال می شمرد. با کوشش های او بسیاری از آرای مکتب سالمیه به صوفیۀ دوره های بعد و کسانی چون محمد غزالی، ابن عربی، و ابوالحسن شاذلی منتقل شد. با آن که بعضی از مورخان او را از نویسندگان مذهب معتزله برشمرده اند، اما اعتقادات او با مذهب معتزله چندان تناسبی ندارد. در مسائل علمی و کلامی، خود را پیرو شیخ حسن بصری می دانست. از آثارش: قوت القلوب فی معاملةالمحبوب به عربی که مهم ترین کتاب او است در تصوف زاهدانه و تطبیق آداب و اعتقادات صوفیه با موازین شریعت؛ علم القلوب که منسوب به اوست؛ المجمل المختصر که امروز اثری از آن موجود نیست؛ اربعین در چهل حدیث.
