معنی دستور الوزراء

دانشنامه آزاد فارسی

دَستورُالوُزَراء
تألیف غیاث الدین خواند میر (۸۸۰ـ۹۲۴ق) کتابی در زندگی نامۀ وزیران. مؤلف این کتاب را در شرح زندگی وزرای مسلمان از آغاز تا زمان تألیف کتاب (۹۰۶ق) نوشته و به کمال الدین خواجه محمود، وزیر سلطان حسین بایقرا هدیه کرده است. سپس در کتاب تجدیدنظر کرد (۹۱۴ق) و شرح حال دوازده وزیر دیگر را به آن افزود. سعید نفیسی این کتاب را تصحیح و منتشر کرده است (تهران، ۱۳۱۷ش).

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] دستور الوزراء تألیف نویسنده مشهور فارسی نویس قرن دهم هجری غیاث الدین بن همام الدین معروف به «خواند میر/ خوند میر» (متوفی 942ق)، کتابی در شرح حال وزرای معروف تاریخ ایران از حکومت بنی امیه تا آغاز دوره صفوی است که با تصحیح و مقدمه سعید نفیسی منتشر شده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر است. متن اثر در دوازده بخش به ترتیب حکومت های اسلامی تدوین و با ذکر نام وزراء از یکدیگر تفکیک شده است. شرح حال برخی از وزراء تنها در یک نیم سطر و در این حد که وزیر کدام حاکم بوده و برخی نیز مفصل تر و همراه با اشعار و ابیاتی نوشته شده است.
کتاب حاضر دومین تألیف خوندمیر است که نخست در سال 906ق در زندگی امیر علیشیر نوائی امیر سلطان حسین بایقرا در هرات آنرا تألیف کرده و احوال وزرای اسلام را تا همان زمان در آن آورده است. سپس بار دیگر پس از برچیده شدن سلطنت سلطان حسین و فرزندان او و تسلط محمد شیبانی خان بر هرات و خراسان، مطالب دیگر و حوادث پس از 906ق را بر آن افزوده و روایت یا نسخه دومی از آن انتشار داده است. بهمین جهت از این کتاب دو روایت وجود دارد، یکی روایت اول که همان تألیف 906ق باشد و دیگر روایت دوم که شرح حال دوازده وزیر دیگر را بر آن افزوده است و آخرین تاریخی که در آن آورده سال 914ق است و پیداست که پس از 914ق این روایت دوم را ترتیب داده است و پیش از 916 که شیبانی کشته شده آنرا بپایان رسانده است .
در میان مورخان اسلامی همواره نوشتن کتابهائی که منحصراً در احوال وزیران باشد از آغاز تمدن اسلام معمول بوده است و کتاب حاضر از آن جمله است. دستور الوزراء به نسبت کتاب جامعی است از احوال وزرای اسلام از آغاز خلافت تا زمان مؤلف یعنی تا انقراض تیموریان و جلوس صفویه که در ضمن احوال آصف بن برخیا و بزرگ مهر را نیز از روی داستانها بر ابتدای آن افزوده است .
قسمت های آغاز کتاب در احوال وزرای پیشین یعنی پیش از دوره تیموری چندان معتبر و دقیق نیست و فقط در آن میان شرح حال ابن سینا و نظام الملک و صاحب دیوان جوینی و رشیدالدین فضل اللّه تا اندازه ای مفصل و دقیق است؛ ولی خوندمیر در تألیف آن رنج برده و به کتابهایی چند مانند جامع التواریخ رشیدی و جامع الحکایات (که مراد جوامع الحکایات و لوامع الروایات محمد عوفی است) و جامع الحکایات و التواریخ جلالی و روضۀ الصفا و فرج بعد الشدّه و ملک نامه و وصایای نظام الملک چنانکه خود نام می برد، رجوع کرده است. از آن جهت که برخی از کتاب هایی که خواند میر از آنها نام می برد اکنون موجود نیست، اطلاعات این کتاب اهمیت می یابد. مهم ترین جنبه این کتاب اینست که درباره وزرای عصر خود یعنی وزرای تیموریان و مخصوصاً وزرای سلطان حسین مطالب تازه و دقیقی که در کتابهای دیگر نیست، بسیار فراوان است .
[ویکی فقه] دستور الوزراء (کتاب). دستور الوزراء دومین اثر خواجه غیاث الدین بن همام الدین خوند میر به زبان فارسی است که، در بر دارنده احوال وزرای اسلام ، از آغاز خلافت تا انقراض تیموریان و جلوس صفویه می باشد؛ در ضمن آن، احوال آصف بن برخیا و بزرگمهر نیز بیان شده است.
ظاهرا انگیزه تالیف کتاب، تقدیم آن به عنوان تحفه ای به خواجه محمود، وزیر ابو الفتح سلطان حسین بهادر خان بوده است. این اثر، در سال ۹۰۶ ق تالیف شده و احوال وزرای اسلام تا همان زمان، در آن آورده شده است، بار دیگر در سال ۹۱۴ ق، تجدید نظر شده و حوادث پس از ۹۰۶ به علاوه شرح حال دوازده وزیر دیگر، بر آن افزوده شده است و به همین جهت از این کتاب دو روایت در دست است. نگارنده، روایت اول را به نام کمال الدین خواجه محمود، وزیر سلطان حسین بایقرا نوشته و در روایت دوم، نام او را هم چنان باقی گذاشته است.
ساختار کتاب
دیباچه مصحح، آغازگر مباحث بوده و مطالب در دوازده بخش به صورت شرح حال نویسی (طریق عزل و نصب، حاکم یا حاکمانی که وزیر در زمان او زمام امور را در دست داشته، ویژگی ها و خصوصیات و نیز افعال و اقدامات انجام شده توسط آن وزیر) مطرح شده است؛ البته در بعضی موارد مانند وزرای بنی امیه، به ذکر نام بسنده شده و شرح حالی بیان نگردیده است. در تالیف این اثر، به کتاب هایی چون تاریخ فخر بناکتی، تاریخ گزیده، تاریخ وصاف،جامع التاریخ ،جامع الحکایات، روضه الصفا و... رجوع شده و چون پاره ای از آنها در دست نبوده و اگر هم باشد معروف نیست، از این رو این کتاب دارای فواید زیادی می باشد. مهم ترین جنبه کتاب، آن است که در باره وزرای تیموریان و مخصوصا وزرای سلطان حسین، مطالب تازه و دقیقی که در کتاب های دیگر نیست در آن فراوان است.
گزارش محتوا
مصحح در دیباچه، پس از شرح حال و تالیفات مؤلف، به توضیح کتاب حاضر پرداخته و بیان می دارد هنگامی که به تصحیح آن مشغول شده، حجم حواشی و تعلیقات را در نظر نگرفته و لذا مطالب را در پای همان صفحات ننوشته است، ولی چون کتاب به پایان می رسد، متوجه شده که حواشی و تعلیقات چندین برابر متن شده اند و بدین ترتیب به ناچار از اضافه کردن آنها در پایان کتاب صرف نظر می کند و در تصحیح خطاهای متن نیز، تنها غلطهای فاحش را اصلاح کرده است. مؤلف بعد از ذکر این حدیث که «اذا اراد الله بالامیر خیرا جعل له وزیر صدق ان نسی ذکره و ان ذکر اعانه» بیان می کند که محکم شدن مبانی خلافت و کامرانی و آماده شدن سلطنت و جهان بانی بدون تدبیر و مشورت وزیری صافی ضمیر و آگاه، ممکن نخواهد بود و لذا به عنوان مثال، مطالب را با ذکر شمه ای از مناقب و مفاخر آصف بن برخیا و بزرجمهر حکیم آغاز می کند.
← آصف
...