معنی مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز

دانشنامه عمومی

مفاتیح الاعجازفی شرح گلشن راز یکی از جامع ترین و کامل ترین شرح های مثنوی گلشن راز است که در سال ۸۷۷ هجری قمری توسط شمس الدین محمدبن یحیی لاهیجی از عرفا و مشایخ سلسله نوربخشیه نوشته شده است.
مزیت این شرح به شرح های مختلف دیگر، ذکر یکایک ابیات گلشن راز و تفسیر همه آن هاست، همچنین نویسنده توضیحات و شرح مفصلی در مبانی و اصول علمی و عملی عرفان و تصوف ارائه می کند. این کتاب از کتب مرجع در عرفان اسلامی است.
شمس الدین محمدبن یحیی بن علی گیلانی لاهیجی متولّد ۸۴۰ متوفی ۹۱۱ هجری قمری از عرفای به نام سلسله نوربخشیه و مرید سید محمد نوربخش بوده و این شرح را در سال ۸۷۷ بنا به درخواست مریدان خود نگاشته است.
در قسمتی از گلشن راز که مربوط به مشخصات مرد کامل است و سؤال کننده می پرسد «کرا گویم که او مرد تمام است؟» نویسنده شرح می دهد:
و غایت کمال ولّی کامل آنست که در جمیع علوم ظاهره و باطنه از عقلیات و حکمیات و نقلیات و حقایق و معارف یقینیه، عالِم و عارف و ماهر باشد تا وارث ظاهر و باطن حضرت پیغمبر ( ص ) باشد و آن ولی باید که به زهد و تقوی معروف و مشهور باشد و زهد عبارت از بیرون آمدن از دنیا و آرزوهائی که بدو تعلق دارد مثل مال و ملک و جاه و ناموس است و تقوی ترسیدن از حق است.
• این کتاب با مقدمهٔ غلامرضا کیوان سمیعی در شرح حال نویسنده و بحث مبانی و اصول عرفان و تصوّف چاپ شده است.
• تصحیح دیگر توسط محمّدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی توسط انتشارات زوّار منتشر شده است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز تالیف عارف سلسله نوربخش شمس الدین محمد اسیری لاهیجی در قرن دهم هجری قمری است . کتاب مفاتیح الاعجاز کتابی حجیم و از شروح مهم بر مثنوی گلشن راز تالیف شیخ محمود شبستری است . مفاتیح الاعجاز با زبان فلسفی دشوار نگارش شده است . دانش ادبی اسیری لاهیجی و علم قرآن و حدیث او در شرح عرفانی ابیات مثنوی گلشن راز کامل است . شمس الدین محمد اسیری لاهیجی این کتاب را با اصطلاحات دقیق و احاطه کامل بر فلسفه اسلامی نگارش و از واژگان عربی استفاده فراوان کرده است . مفاتیح الاعجاز شامل بیش از صد و پنجاه عنوان فلسفه و عرفان اسلامی در شرح عرفانی مثنوی گلشن راز است .
[ویکی نور] معروف ترین و پرآوازه ترین شرحی که بر گلشن راز نوشته شده، همین«مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز»، نوشته محمد لاهیجی از صوفیان قرن نهم هجری است. این شرح بنا به خواهش مریدان و دوستان وی به رشته تحریر درآمده است. شارح، در ذیل هر بیت، با زبان فارسی، به شرح آن پرداخته است.
1. در تطبیق کتاب عالم با کتاب منزل: چون سالک بعد از فناء در تجلی ذاتی به بقای سرمدی که بقاء باللّه است، متحقق شد و سریان وجود حق در جمیع ذرّات کاینات مشاهده نمود و حق را در هر شیء، متجلی به اسمی و صفتی خاص می بیند، پس مجموع عالم نسبت با سالک صاحب تجلی کتابی شد، کلی که مشتمل بر جمیع احکام اسماء و صفات الهی است.
2. فکر در آفاق: سالک باید به نظر اعتبار در افلاک و انجم و اختلاف سیر و اشکال ایشان و اثرها که از ایشان به عالم سفلی می رسد، نگاه کند تا کمال قدرت الهی و حکم تدبیر او در انتظام عالم و حکمت کامله او و اتقان و احکام در عالم و فعل او مشاهده شود تا سبب ارتقاء بر مدارج کمال گردد، چون تقید بر عالم سفلی موجب حرمان از مراتب کمال می شود.
3. تفکر در نفس: ذات احدیت به اعتبار حب ظهور و اظهار، مقتضی تعیّن اول شد که برزخ جامع است، میان احکام وجوب و امکان و محیط طرفین است و آن تعیّن اول را قلم اعلی و روح اعظم و روح محمدی(ص) می نامند و حقیقت انسانی عبارت از این مرتبه است و میان این حقیقت و حضرت الوهیت هیچ واسطه ای نیست و هر چه در حضرت الوهیت است، همه در نسخه جامعه انسان مسطور و مرقوم است.
4. حقیقت معنی«انا» و مراد از سفر در خود: چون هست مطلق که وجود مطلق است، به واسطه نسبتی از نسب، متعیّن به تعیّن خاص، خواه تعیّن روحانی یا تعیّن جسمانی گردد و مشار به اشاره شود، از آن مطلق متعیّن، تعبیر به لفظ«انا» می کنند. اطلاع تمام بر اسرار و احاطه بر کمالات و نشئه انسانی جز به طریق سیر در نفس و وصول به دریای توحید حاصل نمی شود.