دانشنامه اسلامی
مجاز عبارت است از استعمال لفظ در غیر موضوع له با وجود رابطه و علاقه بین معنای مستعمل فیه و معنای موضوع له. البته سکاکی قائل است که لفظ در استعمال مجازی در خود موضوع له استعمال می شود؛ اما ادعا می شود که آن غیر از موضوع له است؛ مثلا وقتی گفته می شود، زید اسد است، در اینجا همان حیوان درنده مراد است؛ اما از روی ادعا نه از روی واقع. مجاز به این معنای مصطلح موضوعی است که از حدود قرن چهارم مطرح شده است. پس از این قرن توسط عرفا و سلفیه وجود مجاز انکار می شود. این انکار در سخنان غزالی، ابن عربی، ملاصدرا و فیض کاشانی به چشم می خورد و در دوره معاصر مصطفوی بر همین نظر است.البته در میان آنها اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ برخی به طور کلی منکر مجازند و بعضی آن را در حوزه صفات الهی انکار می کنند. نیز برخی مجاز را در هر سخنی منکر می شوند و بعضی آن را تنها در کلام الهی انکار می کنند. در این مقاله صرفا دیدگاه سلفیه مورد نقد قرار می گیرد. از میان علمای سلفیه ای که مجاز در قرآن را انکار می کنند، می توان از شاطبی و قاسمی یاد کرد.
انگیزه انکار مجاز
سلفیه به واقع دنباله روان اهل حدیث به شمار می روند که آیات صفات را بر معنای حقیقی حمل می کردند و بر معتزله که این آیات را مجاز می خواند و تاویل می نمودند، بر می آشفتند. آنان از رهگذر انکار مجاز می خواستند با تایل آیات صفات مقابله کنند.
انکار وضع از سوی سلفیه
سلفیه به تعریف مجاز خرده گرفته، گویند: ما واضعی نمی شناسیم و چنانچه بشناسیم، نمی دانیم لفظ را در چه معنایی وضع کرده است. ما فقط استعمال را می شناسیم؛ بنابراین سخن گفتن از اینکه لفظ در کدام معنا وضع شده است، بی معناست. در استعمال هم دو چیز متمایز به نام حقیقت و مجاز نمی یابیم. هریک از قراینی که برای تمایز آن دو یاد کرده اند، مخدوش است .
ایرادهای سلفیه بر علایم حقیقت
...
