دانشنامه اسلامی
روشن است که نگارشهای کهن فارسی بطور عام، و ترجمه ها و تفسیرهای کهن به طور خاص به لحاظ شناخت زبان فارسی و گونه های آن، و هم به جهت تدوین دستور و فرهنگ تاریخی زبان مزبور، و به خاطر غنا بخشیدن به فارسی معاصر از اهمیتی خاص برخوردارند، تاج التراجم نیز به این اعتبار در خور تحقیق و تدقیق است، زیرا نگاشته مذکور در روزگاری پرداخته شده که زبان فارسی در تمدّن اسلامی ایران نقش چشمگیری داشته، و از ساختی مفهوم و گویا برخوردار بوده است. از این رو تفسیر حاضر نه تنها به خاطر اشتمال بر صدها واژه سره و تعبیرات و ترکیبات دلنشین فارسی دارای اهمیت است بلکه به اعتبار آنکه گونه ای از گونه های نوشتاری فارسی خراسان را نشان می دهد هم در خور مداقّه زبانشناسان تواند بود. در این تفسیر آثار گونه ای زبان، انواع تبدیلات و تغییرات آوایی از قبیل ادغام، ابدال، و شناسه های کهن ساختاری مانند تصغیر واژه ها، و تطبیق فعل و فاعل و عدم آن، وفور فعلهای مرکّب و بسیط و پیشوندی، کاربرد صیغه های مشتق از بایستن و شایستن، وجوه مصدری و وصفی، مفعول مطلق- که از شناسه های نگارشهای کهن است، استعمال مجدد حروف اضافه در یک جمله، جمع بستن جمعهای مکسّر عربی، انواع با، تا و یا و غیره، دیده می شود که درباره هر یک از خصیصه های آوایی، واژگانی و دستوری آن در بخش تعلیقات تاج التراجم( که پس از متن کامل تفسیر خواهد آمد) محققان تفسیر به تفصیل سخن گفته اند.
اسفراینی در آغاز تفسیر، مقدمات کتاب خود را در چهار فصل بیان داشته است.
فصل اول: اندر فضیلت ترجمه کردن قرآن و وجوب آن در برخی احوال.
دوم: اندر اعتقاد اهل سنت و جماعت در اصول دیانت،
سوم: اندر معانی اسماء خداوند و بیان ترجمه برخی از صفات وی.
چهارم اندر بیان ترجمه اخبار که در فضیلت قرآن آمده است. پیش از این مقدمات بیانی کوتاه در اهمیت قرآن و جایگاه بلند آن در میان مسلمانان، معجزه بودن آن، صیانت قرآن، نزول بر هفت حرف، مفسران از اصحاب و تابعان، نارسایی ترجمه های پیش از خود و انگیزه نگارش تفسیر، سخن گفته است.
مفسر خود در این باره می نویسد:« پس چون اندر آن ترجمه ها، که کرده بودند، این خللها را دیدیم که یاد کردیم،( قبل از این بیانات آنها را بر شمرده است) از خداوند( سبحانه و تعالی) توفیق خواستیم، بدان مقدار که توفیق یافتیم، اجتهاد کردیم اندر راست کردن الفاظی به پارسی، که ترجمه آن را بشاید لغت عرب را، موافق اقوال مفسّران، و موافق اصول دیانت را، و مصون از هر تأویلی که متضمّن بود چیزی را از تعطیل و تشبیه، و یا نصرت چیزی را از مذاهب اهل الحاد و بدعت، راست و مستقیم بر طریقت اهل سنت و جماعت. و از بهر این صفات بود که نام این را« تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم» لقب نهادیم».
