دانشنامه اسلامی
دانشمندان اسلامی برای پایان آیات از واژه های قافیه و سجع که برای شعر و نثر عربی در بین مردم رایج بوده است، به دلیل عظمت و شرافت بالای قرآن استفاده نکردند و با اقتباس از آیه «کتاب فصلت آیاته» اصطلاح «فاصله» را برگزیدند.
درواقع فاصله از دو جنبه صوت و لفظ و جنبه دلالت و معنا وجود دارد که فاصله از جنبه صوت و لفظ عبارت است از حروف و کلمه پایانی آیات که به سوره نظم و آهنگ می بخشد. از جنبه دلالت و معنا نیز، عبارات و جملات پایانی و مستقل برخی آیات است که با محتوای آیه پیوند معنایی دارند و برای هدف خاصی آمده اند.
کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در چهار فصل و ملحقات است. برخی منابعی که نویسنده در نگارش این اثر از آن ها استفاده کرده عبارت اند از: روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی آلوسی ، شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید) ، المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر ابن اثیر ، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ابن عطیه اندلسی ، المدخل لدراسة القرآن و السنة و العلوم الاجتماعیة شعبان محمد اسماعیل، اعجاز القرآن ابوبکر باقلانی، مفتاح العلوم سکاکی ، الإتقان فی علوم القرآن سیوطی، نفائس البیان شرح الفرائد الحسان فی عدّ آی القرآن قاضی عبدالفتاح عبدالغنی و... .
نویسنده در مقدمه متذکر می شود که از عالمان دین به شمار نمی رود و ادعای آموزش دین در این کتاب را ندارد و صرفاً به این دلیل که اطلاعاتش در برخی از موارد از هم نسلانش در این زمینه بیشتر است، مدعی آموزش ادبیات در این کتاب است. او همچنین می نویسد: من مدعی آموزش تاریخ نیز در این کتاب نیست هرچند سعی او در کتاب بر ارائه مطالب آن به نحو تاریخی بوده است و دراین باره می گوید: سعی من بر این بوده که اندیشه عربی ای را که بر مدار قضیه «اعجاز قرآن» می چرخیده را گزارش کنم. منظور من از اندیشه عربی، هر آنچه است که در لغت عربی درباره این قضیه وجود دارد، هرچند از منابع غیرعربی به دست آ مده باشد. به همین دلیل، نگاه من از لحاظ تاریخی به منابعی که دیده ام، تاریخ نگارش آن ها نبوده بلکه تاریخ ترجمه شان به عربی را موردنظر قرار داده ام. او می نویسد: به خاطر کثرت مباحث، تصمیم گرفتم که بر آرای مفسران و نویسندگان در علوم قرآن تمرکز کنم و از حدود علمای کلام در این امر تجاوز نکنم لذا کلامم را بر آنچه از کلمات آنان در علم کلام درباره زمینه های تفسیر و علوم قرآن آمده، محدود کردم.
نویسنده در فصل اول به فواصل و راه های شناخت آن می پردازد. او در این فصل وجه نام گذاری فواصل به این نام را شرح داده و دلیل عدم نامیدن آن به سجع را بیان می کند و مراعات آن در تعبیر و اختیار قرائات و ترتیب سوره ها را بیان می دارد. قدیمی ترین روایتی که نویسنده درباره فواصل به آن دست یافته، کلامی از ام سلمه است و از آن کشف می شود که گاهی مسلمین به دلیل تعدد انواع وقف، در مواضع انتهایی آیات به حیرت می افتادند. روایت شده که از ام سلمه درباره قراءت رسول خدا(ص) پرسش شد و او گفت: «ایشان آیه آیه قرآن را می خواندند.» عبدالغنی قاضی راه های شناخت فواصل را چهار مورد دانسته است:
