دانشنامه اسلامی
کتاب، مشتمل بر مقدمه ای کوتاه و عناوین متعددی است که بدون تبویب و فصل بندی خاصی، زندگی، آثار و نظریات کلامی شیخ طبرسی را مورد بررسی قرار داده است.
کتاب با ذکر تفاسیر سه گانه شیخ طبرسی آغاز شده که عبارتند از:
مجمع البیان از همه بزرگ تر و پس از آن جوامع الجامع متوسط و الکاف الشاف از همه مختصرتر است.
تعداد زیادی از محققین، مقالات و رسائلی در شرح زندگانی این مفسر بزرگ نوشته اند، اما نویسنده در این کتاب به نکاتی اشاره کرده که در بیشتر این مقالات نیامده است؛ به عنوان مثال شرح حال نویسان، تاریخ وفات وی را 548ق، ذکر کرده اند، اما غالباً اشاره به ولادت او نکرده اند؛ ولی تاریخ ولادتش را می توان از آخر جزء اول از کتاب «مجمع البیان» به دست آورد. وی به هنگام تفسیر آیه 182 سوره بقره تاریخ فراغت از تألیف را روز شنبه، سه روز مانده از شعبان سال 530ق، دانسته است؛ از سوی دیگر در مقدمه همان کتاب، فرموده: درحالی که سنم ار شصت گذشته بود، این تفسیر را آغاز کردم؛ بنابراین می توان حدس زد که سن او حدودا شصت ودو سال بوده است (جمله ای که وی برای بیان سنش در هنگام شروع به تفسیر، به کار برده، استعمالش به گونه ای است که می توان مطلب مزبور را از آن استنباط کرد)؛ حال اگر جزء اول، یک سال وقت برده باشد، سن وی در هنگام فراغت از آن شصت وسه سال بوده؛ پس آن مرحوم در سال 530، شسصت وسه ساله داشته و اگر 63 را از 530 کم کنیم، می شو 467؛ پس ولادت او در همین سال بوده است.
مجمع البیان کتابی جاودان است. چه بسا نویسنده ای تلاش بی وقفه ای را برای تألیف و نشر کتابی به کار برد، اما در گوشه کتابخانه ها باقی بماند و اثری از آن جز در معاجم و فهارس کتب دیده نشود؛ ولی چه بسا کتابی همه خردها را جذب کرده و اعجاب محققین را برانگیزد و در طول قرن ها همواره مورد اعتنا واقع شود؛ مثل: «شرایع» محقق حلی (602-676ق) در فقه؛ «لسان العرب» ابن منظور افریقی (متوفی 707ق) در لغت و «الفیه» ابن مالک طائی (600-672ق) در نحو؛ بر پیشانی این آثار جاودانگی مادامی که تمدن و فرهنگ هست نوشته شده است. کتاب مجمع البیان نیز در شمار این آثار است و به جهت ویژگی های خاصش از کتب تفسیری جاودان است؛ به همین جهت می بینیم که تألیف آن حدود نه سال طول کشید و لغوی در لغت قرآن، قاری در قرائت، مورخ در قصه ها و اسباب نزول، فقیه در تفسیر آیات الاحکام و متکلم در معارف و مباحث کلامی، به آن مراجعه می کند.
