دانشنامه اسلامی
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده که در آن به اهمیت علم تفسیر، موضوع و ابزار آن، اهمیت کتاب حاضر، معرفی مؤلف، دوران زندگی و آثار او پرداخته است. بررسی نسخه های کتاب و رعایت قواعد رسم نوشتاری، رد کلمات تحریف شده به اصلشان و اضافه بعضی کلمات با توجه به سیاق جملات یا روشن کردن معنا، استخراج آیات قرآنی، احادیث نبوی و آدرس آنها و معرفی اعلام از تلاش محقق میباشد. کتاب در دو باب تدوین شده که تفصیل آن در فهرست موضوعات آمده است. باب اوّل به اصطلاحات علم تفسیر و مسائلی پیرامون علوم قرآنی مانند اعجاز، تواتر قرآن، محکم و متشابه و... و باب دوم به بیان قواعد و مسائل علم تفسیر پرداخته است. مطالب با رعایت اختصار به عنوان محورهایی جهت تحقیق علاقه مندان بیان شده است.
نگارنده معنای لغوی تفسیر را کشف و اظهار و معنای عرفی آن را کشف معانی قرآن و بیان مراد معانی آن می داند، معنای تأویل در لغت و عرف، مسأله اجتهاد مجتهد و مصیب بودن او، جایگاه حکم عقل در تفسیر و مسأله تفسیر به رأی، را بیان میکند و در جواز تفسیر قرآن می گوید تفسیر گاهی به معنی قطع بر مراد از لفظ استعمال می شود که این جایز نیست مگر برای صاحب وحی، و شاهدین نزول و اسباب آن، و گاهی به معنی خبر دادن از مراد لفظ به خاطر غلبه ظن حاصل از اصول می باشد که این برای هر کسی که علم تفسیر و لوازم آن را فراگرفته باشد جایز است.
علومی که مفسر جهت تفسیر محتاج آن است به دو قسم تقسیم میشود:
اول: علوم اعتقادی و دوم: علم معرفت احکام و عمل به آن. و جهت فراگیری این دو علم شناخت پانزده علم به ترتیب علم لغت، علم اشتقاق تصریف، نحو، معانی، بیان، بدیع و... را لازم و یادگیری علم تفسیر و تدوین آن را مثل سایر علوم اسلامی با استناد به اجماع واجب می داند.
پس از برشماری موضوع علم تفسیر به فضیلت آن و بررسی قرآن در لغت عرب، قرآن را بالاتفاق معجزه دانسته و پس از تعریف سوره، آیه و فصل قائلند: قرآن واجب است که در اصل و اجزایش متواتر باشد امّا در سایر مسائل مثل ترتیب آیات و... اختلاف است که قول صحیح وجوب تواتر آن در این سه مسأله می باشد.
[ویکی فقه] التیسیر فی قواعد علم التفسیر (کتاب). «التیسیر فی قواعد علم التفسیر» تالیف محی الدین کافیجی به زبان عربی پیرامون مسائل مهم علم تفسیر با تحقیق مصطفی محمد حسین ذهبی عرضه شده است.
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده که در آن به اهمیت علم تفسیر، موضوع و ابزار آن، اهمیت کتاب حاضر، معرفی مؤلف، دوران زندگی و آثار او پرداخته است. بررسی نسخه های کتاب و رعایت قواعد رسم نوشتاری، رد کلمات تحریف شده به اصلشان و اضافه بعضی کلمات با توجه به سیاق جملات یا روشن کردن معنا، استخراج آیات قرآنی، احادیث نبوی و آدرس آنها و معرفی اعلام از تلاش محقق میباشد. کتاب در دو باب تدوین شده که تفصیل آن در فهرست موضوعات آمده است. باب اول به اصطلاحات علم تفسیر و مسائلی پیرامون علوم قرآنی مانند اعجاز، تواتر قرآن، محکم و متشابه و... و باب دوم به بیان قواعد و مسائل علم تفسیر پرداخته است. مطالب با رعایت اختصار به عنوان محورهایی جهت تحقیق علاقه مندان بیان شده است.
گزارش محتوا
نگارنده معنای لغوی تفسیر را کشف و اظهار و معنای عرفی آن را کشف معانی قرآن و بیان مراد معانی آن می داند، معنای تاویل در لغت و عرف، مساله اجتهاد مجتهد و مصیب بودن او، جایگاه حکم عقل در تفسیر و مساله تفسیر به رای، را بیان میکند و در جواز تفسیر قرآن می گوید تفسیر گاهی به معنی قطع بر مراد از لفظ استعمال می شود که این جایز نیست مگر برای صاحب وحی، و شاهدین نزول و اسباب آن، و گاهی به معنی خبر دادن از مراد لفظ به خاطر غلبه ظن حاصل از اصول می باشد که این برای هر کسی که علم تفسیر و لوازم آن را فراگرفته باشد جایز است. علومی که مفسر جهت تفسیر محتاج آن است به دو قسم تقسیم میشود: اول: علوم اعتقادی و دوم: علم معرفت احکام و عمل به آن. و جهت فراگیری این دو علم شناخت پانزده علم به ترتیب علم لغت، علم اشتقاق تصریف، نحو، معانی، بیان، بدیع و... را لازم و یادگیری علم تفسیر و تدوین آن را مثل سایر علوم اسلامی با استناد به اجماع واجب می داند. پس از برشماری موضوع علم تفسیر به فضیلت آن و بررسی قرآن در لغت عرب، قرآن را بالاتفاق معجزه دانسته و پس از تعریف سوره، آیه و فصل قائلند: قرآن واجب است که در اصل و اجزایش متواتر باشد اما در سایر مسائل مثل ترتیب آیات و... اختلاف است که قول صحیح وجوب تواتر آن در این سه مساله می باشد. پس از تعریف محکم، متشابه، دلالت و انواع آن، نزول و انزال اسباب نزول را سببی که قرآن به خاطر آن نازل شده می داند. در باب دوم پس از بیان اینکه هر آی محکمی در قرآن قطعا دلالت بر معنای مرادش دارد آن را از اولیات دانسته و اکثر مطالب قرآن را اطلاقات و عمومات می داند که متعرض خصوصیات نشده اند و با شناخت عمومات، احکام جزئیات اجمالا معلوم می شود. پس از بررسی معانی معارضه و نسخ در لغت و اصطلاح، معارض حقیقی بین حجتهای شرعی را منتفی و وقوع تعارض را دلیل بر جهل و عجز میداند که خداوند منزه از توصیف به جهل است، پس هر تعارض و تناقضی که دیده می شود ناشی از جهل ما به تاریخ است و بین دو آیه ای که در نظر ما متعارض هستند باید جمع کرد و در جمع کردن باید جهات دلیل، حکم و حال و وقت را در نظر گرفت پس از بررسی این موارد در خاتمه بر فضیلت علم و شرف تفسیر و آداب استاد و شاگرد با استمداد از کتاب، عقل، سنت و آثار بزرگان می پرازد.
وضعیت کتاب
در پایان کتاب فهرست آیات، احادیث، اعلام و موضوعات آمده و در پاورقی آدرس آیات، روایات، معرفی اعلام و منابع جمع آوری شده است.
