دانشنامه اسلامی
مؤلف که از دانشمندان علوم اسلامی در قرن ششم هجری و دارای تالیفات متعددی می باشد در این کتاب به بیان اسرار و علت تکرار کلمات و آیات قرآنی پرداخته است. وی پس از ذکر آیه مورد بحث آیات دیگری که در قرآن با او شباهت لفظی دارند را نیز آورده، آنگاه با یکدیگر مقایسه و علت تکرار آن را با استفاده از قواعد عربی و یا آیات دیگر از قرآن ذکر کرده است و چنانچه دو آیه مشابه برخی از الفاظ آنها مقدم و مؤخر شده باشد علت آن را نیز توضیح می دهد. از طرف دیگر، با توجه به وجوه اعجاز قرآن، و اینکه تکرار برخی آیات از روی دلیل و برهان بوده، کشف علت تکرار آنها نیازمند به توانایی علمی و طهارت و پاکی باطنی است، که با مطالعه این کتاب می توان به وجود این دو خصوصیت در مؤلف آن اعتراف نمود. گرچه ممکن است برخی امروزه با پیشرفت علوم و وجود کامپیوتر بتوانند آیات و کلمات تکراری را بدست آورند ولی کشف علت تکرار و اقامه برهان بر آن کاری است که هر کس توان انجام آن را ندارد. با توجه به ویژگیهای کتاب، مطالب آن می تواند در بحث زبان شناسی قرآن و نیز تفسیر قرآن به قرآن مورد استفاده قرآن پژوهان و مفسران قرار گیرد.
ویژگی های کتاب
۱- در برخی از موارد علت تکرار عامل همراه با حذف عطف را توضیح می دهد مانند: «آمنا بالله و بالیوم الآخر» که در آن حرف «باء» تکرار شده است ۲- در ذکر متشابهات چنانچه در یکی حرف نفی «لا» و دیگری «لن» باشد علت آنرا بیان کرده است. ۳- در ذکر متشابهات سعی می کند تمام آیاتی که با آیه مورد بحث ارتباط دارد متذکر شود و ارتباط آنها را توضیح دهد. ۴- در توضیح دو آیه متشابه چنانچه الفاظ یکی نسبت به دیگری تقدم و تاخر داشته باشد علت آن را بیان نموده و رابطه آن را با اعجاز قرآن ذکر می کند. مانند آیه شریفه: قل ان الهدی هدی الله و آیه: ان هدی الله هو الهدی ۵- در برخی از آیات مشابه که قسمت اول آن یکی است ولی قسمت پایانی آن در موارد مختلف، متفاوت می باشد علت آن را بیان می کند مانند: «و من لم یحکم بما انزل الله» که سه مرتبه در قرآن تکرار شده ولی در هر آیه پایان آن متفاوت است گاهی با جمله «فاولئک هم الکافرون» و گاهی «فاولئک هم الظالمون» و گاهی «فاولئک هم الفاسقون» آمده است. ۶- در برخی از آیات مشابه که در یکی از آنها یک کلمه کمتر از دیگری دارد علت آن را بیان کرده است مانند: قل سیروا فی الارض و در آیه دیگر می گوید: سیروا فی الارض ۷- در سوره اعراف - داستان سجده ابلیس را مطرح نموده آیات متشابه آن را در سوره هایی همچون «حجر» - «ص» ذکر نموده علت تکرار آن را با توجه به آیات دیگر توضیح می دهد. ۸- در برخی از آیات مشابه اختلاف واژه را مورد بررسی قرار داده و علت آنرا بیان نموده است مانند: «و طهر بیتی للطائفین و القائمین» در سوره حج و «طهرا بیتی للطائفین و العاکفین» در سوره بقره
ساختار کتاب
با توجه به اینکه کتاب پیرامون بررسی آیات متشابه (مشابه) قرآن می باشد و مؤلف این روش را در تمام آیات قرآن مورد بررسی قرار داده است لذا مطالب کتاب از طرف ایشان فصل بندی نشده است و بررسی آیات به ترتیب سوره های قرآن (بر حسب ترتیب مصحف عثمانی) از سوره حمد شروع و به سوره ناس خاتمه پیدا کرده است. مثلا در سوره حمد ۳ مورد تکرار ذکر نموده که عبارتند از:الرحمن الرحیم ایاک نعبد و ایاک نستعین- (بتکرار ایاک) صراط الذین انعمت علیهم-که علیهم دو مرتبه تکرار شده است.
نسخه شناسی
...
