دانشنامه اسلامی
وی مکان و انگیزه تالیف آنرا در اولین باب تدبیرات چنین می نگارد: «و سبب تالیف این کتاب آن است که وقتی شیخ ابو محمد عبدالله موروری را در شهر مورور زیارت کردم، نزد وی کتاب سر الاسرار را (که کتابی منسوب به ارسطو است) دیدم که حکیم ارسطو آن را برای ذو القرنین تصنیف کرده بود چون خود را از رفتن با وی ناتوان دیده بود. پس ابو محمد به من گفت: این مولف به تدبیر این مملکت نظر داشته است و من از تو می خواهم که با تالیف سیاست مملکت انسانی که سعادت ما در آن است، آن را برابر کنی. من درخواست وی را پذیرفتم و در این کتاب از معانی تدبیر ملک، بیشتر از آنچه آن حکیم نگاشته بود، نوشتم و در آن اموری را در مورد تدبیر ملک کبیر بیان داشتم که حکیم از بیان آن غفلت کرده بود، و آن را در مدتی کمتر از چهار روز، در مدینه و شهر مورور تحریر کردم. حجم کتاب حکیم یک چهارم یا یک سوم حجم این کتاب است.» شیخ اکبر تدبیرات را قبل از فتوحات مکیه نوشته است به همین جهت در چندین جای فتوحات به آن استناد نموده است که به بعضی از آنها اشاره میشود. وی در جلد اول فتوحات صفحه ۶۳ می گوید: در کتاب تدبیرات الهیه معنی کتاب و کاتب را شرح دادیم و گفتیم که امهات و اصول کتب سه است: ۱- کتاب مسطور ۲- کتاب مرقوم ۳- کتاب مجهول و نیز در جلد سوم صفحه ۲۶۲ گوید: در تدبیرات الهیه نحوه ناطق بودن حیوان و علم آداب پادشاهان و شیوه اداره مملکت را بیان کردیم.
[ویکی فقه] التدبیرات الالهیه (کتاب). تدبیرات الهیه یکی از آثار معروف و مهم ابن عربی است که دستخوش حوادث نگردیده و از نابودی بدور بوده و به دست آیندگان رسیده و چاپ شده است. ابن عربی در خطبه کتاب می گوید: این کتاب کم حجم ولی پر محتوا را به تدبیرات الهیه در اصلاح مملکت انسانی نام گذاری کردم. در دائرة المعارف بزرگ اسلامی نیز جزو آثار ابن عربی به شمار آمده است ولی متاسفانه دکتر جهانگیری آنرا از قلم انداخته است، گر چه هنگام بیان انشاء الدوائر و عقلة المستوفر در پاورقی متذکر می شود که این دو کتاب به انضمام تدبیرات الهیه در لیدن به چاپ رسیده حتی انشاء الدوائر را دو بار با دو نام متفاوت ذکر می کند.
وی مکان و انگیزه تالیف آنرا در اولین باب تدبیرات چنین می نگارد: «و سبب تالیف این کتاب آن است که وقتی شیخ ابو محمد عبدالله موروری را در شهر مورور زیارت کردم، نزد وی کتاب سر الاسرار را (که کتابی منسوب به ارسطو است) دیدم که حکیم ارسطو آن را برای ذو القرنین تصنیف کرده بود چون خود را از رفتن با وی ناتوان دیده بود. پس ابو محمد به من گفت: این مولف به تدبیر این مملکت نظر داشته است و من از تو می خواهم که با تالیف سیاست مملکت انسانی که سعادت ما در آن است، آن را برابر کنی. من درخواست وی را پذیرفتم و در این کتاب از معانی تدبیر ملک، بیشتر از آنچه آن حکیم نگاشته بود، نوشتم و در آن اموری را در مورد تدبیر ملک کبیر بیان داشتم که حکیم از بیان آن غفلت کرده بود، و آن را در مدتی کمتر از چهار روز، در مدینه و شهر مورور تحریر کردم. حجم کتاب حکیم یک چهارم یا یک سوم حجم این کتاب است.» شیخ اکبر تدبیرات را قبل از فتوحات مکیه نوشته است به همین جهت در چندین جای فتوحات به آن استناد نموده است که به بعضی از آنها اشاره میشود. وی در جلد اول فتوحات صفحه ۶۳ می گوید: در کتاب تدبیرات الهیه معنی کتاب و کاتب را شرح دادیم و گفتیم که امهات و اصول کتب سه است: ۱- کتاب مسطور ۲- کتاب مرقوم ۳- کتاب مجهول و نیز در جلد سوم صفحه ۲۶۲ گوید: در تدبیرات الهیه نحوه ناطق بودن حیوان و علم آداب پادشاهان و شیوه اداره مملکت را بیان کردیم.
جایگاه کتاب
عارفان نامدار در تالیفات و تحقیقات خود از این کتاب بسیار استفاده نموده اند به عنوان مثال ابن فناری در مصباح الانس صفحه ۱۲۹ تحقیقی پیرامون حواس و خیال از تدبیرات الهیه بدینگونه نقل می کند: شیخ در تدبیرات گوید: حواس محسوسات را می گیرند و آن را به حس مشترک می دهند که همان مالک خراج و مالیات خیال است و آنها را از حس مشترک به خزانه خیال منتقل می کنند و در این هنگام محسوسات به متخیلات تبدیل میشوند. بطور معمول نویسندگان پر اثر رسائل تک نگاری را بصورت موضوعی و دقیق به رشته تحریر در می آورند و به همین خاطر اینگونه آثار از تخصص و اهمیت ویژه برخوردارند و محیی الدین نیز از این قاعده مستثنا نیست فلذا رسایل ایشان در موضوع خود کم نظیر یا بی نظیرند. تدبیرات الهیه نیز این چنین است یعنی پیرامون موضوع آن که نحوه حکومت روح متعالی انسانی بر مملکت بدن به تدبیر های الهی است، بدین گونه که در این رساله مطرح شده در هیچیک از آثار ایشان یافت نمی شود بنابراین تدبیرات الهیه در موضوع خود بی نظیر است و حتی فتوحات مکیه که بزرگترین دائرة المعارف عرفان پژوهی است عرفان پژوه را از از مطالعه این کتاب بی نیاز نمی کند. این کتاب مشتمل بر یک خطبه، تمهید، مقدمه و بیت و یک باب است.
موضوع کتاب
وی در خطبه می گوید: موضوع این کتاب دقایق توحیدی در تدبیر ملک و مملکت انسانی است و این لباب و مغز تصوف و معرفت است که عارف و عامی و عام و خاص بدان نیاز مبرم دارند.
گزارش محتوا
...
