دانشنامه اسلامی
اگر کسی واجب الحج هم نباشد، مستحب است برای انجام حج نایب بگیرد و شخص یا اشخاصی را اجیر کند تا به نیابت از او، حج به جای آورند. امام هشتم (علیه السّلام) فرمود: «من حج بثلاثة من المؤمنین فقد اشتری نفسه من الله عزّوجلّ بالثمن»؛ «کسی که سه مؤمن را به حج بفرستد، گویا جان خود را با بها از خداوند خریده است». علاوه بر نیابت در حج و عمره، طواف به نیابت از دیگران _به ویژه اهل بیت (علیه السّلام)_ مورد ترغیب قرار گرفته است. امام نهم در پاسخ شخصی که درباره طواف به نیابت از اوصیا، سؤال کرده بود، فرمود: «بل طف ما امکنک فانه جائز»؛ «هر مقدار می توانی طواف کن که این کار جایز است».
آثار نیابت
در نیابت آثار و حکمت هایی نهفته است؛ از جمله: ۱. جبران عمل باقی مانده دیگران؛ اگر کسی به هر دلیل نتوانست حج واجب خود را انجام دهد، نباید راه را بسته بداند و امیدی به خیر نداشته باشد. نایب گرفتن در حج، می تواند تاحدی فضیلت و عمل از دست رفته را جبران کند. ۲. نیابت در حج زمینه را برای بسیاری از افراد- که خود از نظر مالی قادر به حج نیستند- فراهم می آورد تا آنان نیز از این خیر بی نصیب نمانند و به نیابت از دیگران به حج مشرف شوند. ۳. همان گونه که پیش تر گذشت، مصالح حج به قدری مهم و متعالی است که علاوه بر مقدار واجب، شارع بخش مستحبی نیز برای آن منظور کرده است. حج نیابتی نیز همین فلسفه را در خود دارد. ۴. حج نیابتی جبران کاستی ایجاد شده به واسطه ترک حج است. اگر کسی حج بر او واجب شده و نمی تواند انجام بدهد، با نیابت آن کاستی ها را جبران و مصالح آن را استیفا می کند.
ترغیب به نیابت در حج
حضور در حج و پرنشاط نگه داشتن آن به قدری اهمیت دارد که نیابت در حج، مورد ترغیب قرار گرفته و حتی سهم نایب از حج، بیشتر از منوب عنه قلمداد شده است. عبدالله بن سنان می گوید: «کنت عند ابی عبدالله اذ دخل علیه رجل فاعطاه ثلاثین دینارا یحج بها عن اسماعیل و لم یترک شیئا من العمرة الی الحج الا اشترطه علیه حتی اشترط علیه ان یسعی عن وادی محسر ثم قال یا هذا اذا انت فعلت هذا کان لاسماعیل حجة بما انفق من ماله و کان لک تسع بما اتعبت من بدنک»؛ «نزد امام صادق (علیه السّلام) بودم، مردی بر آن حضرت وارد شد، حضرت سی دینار به او داد، تا از جانب اسماعیل حج به جا آورد. امام در پایان فرمود: زمانی که این اعمال را به جا آوردی، برای اسماعیل یک حج خواهد بود، به جهت مالی که در این راه داده است و برای تو نه حج خواهد بود که بدن خود را به زحمت انداخته ای». (اسماعیل، فرزند امام صادق بود که قبل از رحلت امام از دنیا رفت، و ظاهرا این واقعه زمانی بوده که وی از دنیا رفته بوده است.)
