دانشنامه اسلامی
«الشامل فی أصول الدین»، کتابی است در بیان اصول دین و عقاید اشاعره که دایرةالمعارفی در علم کلام، محسوب شده و جوینی در آن، به بیان فروع علم پرداخته و احتمال میرود که در آن، به شرح کتاب «لمع الأدلة» و توسعه موضوعات و ادله و مناقشه در آن، اقدام نموده و آراء فرق و مذاهب دیگر، از جمله معتزله و کرامیه را نقل و نقد نموده و به تقویت مذهب اشاعره پرداخته است.
این کتاب، دربردارنده موضوعات مختلفیاست که هرکدام، «کتاب» نامیده شده و عبارتند از: کتاب النظر، کتاب التوحید، کتاب العلل، کتاب الصفات، کتاب الإرادة، کتاب القدرة، کتاب النبوات، کتاب إبطال القول بالتولد، کتاب الرد علی الطبائعیین و کتاب العلل و التجویز. جوینی مباحث کتاب را به اسلوب فلسفی عرضه نموده و از اصطلاحات فلاسفه، مانند جزء، جسم، حرکت، سکون، تداخل و جهت، علل و اسباب، عرض و جوهر در مناقشه با کرامیه، استفاده کرده است.
این کتاب، با تحقیق جمال عبدالناصر عبدالمنعم چاپ و عرضه شده است. در ابتدای کتاب، مقدمه مفصلی از محقق در دو قسمت آورده شده است. قسمت اول، خود شامل دو بخش بوده که در بخش نخست، ضمن اشاره به اهمیت تراث و جایگاه آن، به موضوعات زیر پرداخته شده است: علم اصول دین؛ رکود علم کلام؛ اصول ششگانه ایمان؛ تعریف اصطلاحات مذکور در بحث؛ زندگینامه جوینی و ابن امیر؛ اهمیت کتاب «الشامل فی أصول الدین» و اقدامات تحقیقی صورتگرفته در کتاب. محقق همچنین در این قسمت از مقدمه، به دلایل برگزیدن این اثر بهمنظور تحقیق، اشاره کرده است که عباتند از اینکه:
در بخش دوم مقدمه، به مهمترین مسائل مطالعاتی مربوط به کتاب «الکامل» اشاره شده است که ده موضوع زیر را به خود اختصاص داده است: سلف و اشاعره بین عقل و نقل؛ صفات الهی؛ قضا و قدر و مسئولیت انسان در قبال اعمال خود؛ کلام الهی؛ حسن و قبح بین عقل و نقل؛ خبر واحد؛ نبوت بین مؤیدین و منکرین؛ خدمت جوینی به مذهب اشعری؛ مقدار تأثیرپذیری جوینی از فلسفه و معتزله و رجوع جوینی از کلام و بازگشت به مذهب سلف.
در قسمت دوم، به توصیف نسخ خطی کتاب پرداخته شده و اقدامات تحقیقی صورتگرفته در کتاب، توضیح داده شده است.
